Stres oksydacyjny (obciążenie tlenowe, stres tlenowy) w organizmie prowadzi do rozwoju chorób, które stanowią poważne zagrożenie dla zdrowia i życia. Sprzyja mu wiele codziennych nawyków. Poznaj mechanizmy fizjologiczne tego stanu oraz zalecenia lekarzy dla pacjentów!
Stres oksydacyjny to brak równowagi pomiędzy wolnymi rodnikami (oksydantami, utleniaczami) a antyoksydantami (przeciwutleniaczami). Obie grupy związków naturalnie występują w ciele człowieka i biorą udział w różnych procesach fizjologicznych. Przez zaburzenia organizm traci zdolność szybkiej detoksykacji i naprawy szkód wywoływanych przez reaktywne formy tlenu (RFT). Kluczowe znaczenie dla zachowania odpowiedniego balansu i uniknięcia powikłań ma styl życia, czyli m.in. dieta, ruch, ograniczenie używek i sytuacji stresowych, nerwowych.
Jak powstaje stres oksydacyjny? Zaburzenia równowagi pomiędzy utleniaczami i antyoksydantami
Reaktywne formy tlenu powstają w organizmie podczas każdego oddechu i przetwarzaniu pierwiastka na energię. Część cząsteczek uwalnia się właśnie w formie wolnych rodników, które charakteryzują się posiadaniem jednego niesparowanego elektronu. Utleniacze dążą do przejęcia ujemnej cząsteczki elementarnej od dowolnej innej komórki – zadaniem przeciwutleniaczy jest oddanie swojego wolnego elektronu, co zapobiega uszkodzeniu DNA komórek, struktury białek, tłuszczy i wszystkich innych biocząsteczek. Podstawowym, naturalnie produkowanym antyoksydantem jest glutation, który występuje głównie w wątrobie. Do przeciwutleniaczy należy również wiele substancji przyjmowanych w pożywieniu:
- karotenoidy;
- polifenole;
- witaminy A, C, E.
Nadmiar wolnych rodników, niski poziom antyoksydantów lub osłabienie antyoksydacyjnego działania przeciwutleniaczy wywołują stan stresu oksydacyjnego. Należy przypomnieć, że RFT biorą udział mechanizmach sygnalizacji komórkowej i działaniach obronnych organizmu. Utleniacze są w stanie zaatakować i zabić patogeny. Zwiększona produkcja wolnych rodników w trakcie infekcji ma zatem dobroczynne działanie, nie jest zatem jednoznacznie negatywny. Negatywne konsekwencje zdrowotne zależą głównie od obszaru ciała, zasięgu i nasilenia obciążenia tlenowego oraz czasu utrzymywania się stanu zaburzonej równowagi organizmu.
Przyczyny stresu oksydacyjnego. Wolne rodniki a dieta, wysiłek fizyczny, nerwy i inne czynniki
Z wiekiem i upływem lat mechanizmy, które chronią przed niekorzystnym działaniem wolnych rodników, ulegają osłabieniu. Na stres tlenowy wpływają przede wszystkim faktory zewnętrzne. Jest wiele sytuacji i okoliczności, które zaburzają prawidłowe funkcjonowanie organizmu. Wśród podstawowych czynników wywołujących stres oksydacyjny są:
- intensywne sytuacje stresowe;
- silne napięcie nerwowe;
- niewystarczająca ilość snu;
- nadmierny wysiłek fizyczny – zmęczenie, przeciążenie organizmu;
- palenie papierosów;
- zanieczyszczenia powietrza, wody, gleby – metale ciężkie (arsen, chrom, cynk, kadm, miedź, nikiel ołów, rtęć, tellur), spaliny, smog, toksyny, tlenki azotu;
- promieniowanie UV – nieostrożne, długie opalanie się na słońcu lub w solarium;
- niektóre leki antykoncepcyjne, antydepresanty, antykoagulanty, sterydy.
Szczególne znaczenie mają nawyki żywieniowe i sposób odżywiania. Stresowi oksydacyjnemu sprzyjają wysokokaloryczna dieta oraz niektóre produkty spożywcze. Poziom wolnych rodników tlenowych zwiększa się po takim jedzeniu, jak:
- spleśniała żywność, głównie owoce i warzywa (nawet po odkrojeniu widocznie zepsutych kawałków);
- artykuły wędzone;
- produkty wysoko przetworzone;
- warzywa i owoce po sztucznych nawozach i opryskach;
- potrawy smażone, przypalone (powstają w nich związki aminowe);
- peklowane mięsa;
- alkohole.
Stres oksydacyjny – odczuwalne objawy i dolegliwości zdrowotne
Nadmierne obciążenie tlenowe nie jest stanem chorobowym, często przebiega bez jakichkolwiek symptomów – czasami przypomina łagodne zakażenie lub choroby o umiarkowanym przebiegu. Lekarze radzą, aby zwrócić szczególną uwagę na następujące symptomy:
- przewlekłe bóle głowy;
- bóle mięśni, stawów;
- osłabienie, przemęczenie;
- zaburzenia metabolizmu;
- wysypki i inne zmiany skórne;
- zapalenia;
- zwiększona senność.
Takie dolegliwości niejednokrotnie powodują poważną niedyspozycję, przy której pacjent otrzymuje zwolnienie lekarskie online na krótszy lub dłuższy czas. Same objawy to jednak za mało, by jednoznacznie rozpoznać ich źródło i zrobić coś poza leczeniem objawowym. Można potwierdzić długotrwały stres oksydacyjny poprzez wykonanie badań, które określą poziom utleniaczy oraz antyoksydantów w organizmie. Takie testy mogą być ważnym elementem profilaktyki naprawdę poważnych schorzeń, które mogą pojawić się w związku z systematycznym uszkadzaniem materiału genetycznego, tkanek i komórek organizmu przez wolne rodniki.
Długofalowe skutki stresu oksydacyjnego – starzenie skóry, choroby serca, nowotwory
Brak równowagi między utleniaczami i przeciwutleniaczami prowadzi do rozwoju wielu chorób cywilizacyjnych. Destrukcyjne działanie wolnych rodników można zaobserwować na wielu różnych poziomach. Procesy związane ze stresem oksydacyjnym prowadzą do utleniania kolagenu i lipidów błon komórkowych – w efekcie dochodzi do szybszego starzenia się skóry. Naruszenie struktury DNA skutkuje chorobami nowotworowymi, np. czerniakiem. Utlenienie cholesterolu LDL kończy się uszkodzeniami naczyń krwionośnych, co może wywołać miażdżycę i jej powikłania:
- chorobę wieńcową;
- udar mózgu;
- zawał serca.
Potencjalne skutki obejmują również schorzenia neurodegeneracyjne, takie jak choroba Alzheimera i choroba Parkinsona. Komórki nerwowe są wyjątkowo wrażliwe, a tym samym bardziej narażone na uszkodzenie przez utleniacze. Stres oksydacyjny jest w stanie doprowadzić do zaburzeń każdego narządu i układu. W razie niedyspozycji warto wziąć L4 online i sprawdzić, czy chwilowe pogorszenie samopoczucia nie jest sygnałem rozwijających się zaburzeń i chorób. Według obserwacji lekarzy i naukowców największe prawdopodobieństwo – nie licząc wyżej wymienionych – komplikacji nadmiernego obciążenia tlenowego dotyczy:
- nerek;
- oczu;
- płuc;
- układu moczowego;
- żołądka.
Zapobieganie stresowi oksydacyjnemu. Zdrowy tryb życia i profilaktyka – dieta, sport, środowisko
Powrót organizmu do pełni zdrowia wymaga wyeliminowania tych czynników, które u danej osoby wywołują stres oksydacyjny. Jeżeli głównym problemem są leki przyjmowane na inne schorzenia, warto poprosić o znalezienie zmiennika – zwykle wystarczy recepta online do pozyskiwania potrzebnych zleceń lekarskich, bez konieczności osobistej wizyty w gabinecie. Najczęściej lekarze najczęściej zalecają:
- zrezygnowanie z używek;
- umiarkowaną aktywność fizyczną;
- w miarę możliwości zmianę warunków środowiskowych i ograniczenie ekspozycji na promieniowanie słoneczne;
- dbanie o nawodnienie i sposób odżywiania.
U niektórych pacjentów sporo wątpliwości budzi kwestia uprawiania sportu – w końcu wysiłek to jeden z faktorów, dzięki któremu wolne rodniki powstają w większej liczbie. Udowodniono, że osoby prowadzące aktywny tryb życia są mniej narażone na stres oksydacyjny. W trakcie wysiłku zwiększa się poziom zarówno wolnych rodników, jak i przeciwutleniaczy. Trening mechanizmów obronnych podczas uprawiania sportu pozwala organizmowi lepiej przygotować się na działanie antyoksydantów w innych okolicznościach. Pozostaje kwestia dopasowania intensywności zajęć do indywidualnych możliwości i potrzeb.
Dieta antyoksydacyjna. Co jeść, by uniknąć stresu oksydacyjnego?
Lekarze zalecają jeść dużo owoców i warzyw – zwłaszcza na surowo – by zapobiec stresowi oksydacyjnemu. Poza sezonem można sięgać po mrożonki. Sporo antyoksydantów dostarczają:
- aronia;
- brokuły;
- buraki;
- cebula;
- cytryna;
- czerwone wino;
- goździki;
- imbir;
- jagody;
- kakao;
- kardamon;
- kurkuma;
- marchew;
- mleko i przetwory mleczne;
- orzechy;
- oleje roślinne – np. nasiona chia, siemię lniane;
- oregano;
- porzeczki;
- pomarańcze;
- truskawki;
- ziarna zbóż;
- zielona herbata;
- zielone warzywa liściaste.
Ewentualną suplementację należy wcześniej skonsultować z lekarzem. Trzeba ustalić optymalny skład i dawkowanie preparatu. Nie tylko w kontekście neutralizowania wolnych rodników, ale też pozostałych wskazań oraz przeciwwskazań zdrowotnych u pacjenta.