Zespół stresu pourazowego to specyficzna reakcja psychologiczna na traumatyczne wydarzenia i przeżycia. Pacjenci z PTSD (ang. posttraumatic stress disorder) cierpią na silne zaburzenia lękowe. Sprawdź typowe objawy oraz metody leczenia i psychoterapii!
Ryzyko wystąpienia PTSD zwiększają wszelkiego rodzaju traumy. Od doświadczenia zagrożenia własnego zdrowia i życia podczas jakiegoś zdarzenia po śmierć bliskiej osoby czy bycie świadkiem wypadku. Stres pourazowy należy do zaburzeń nerwicowych. Choroba dotyka od 1 do 18% populacji, w zależności od kraju i regionu świata. Specjaliści szacują, że z zespołem stresu pourazowego zmaga się ok. 10% Polaków. Leczenie PTSD najczęściej polega na połączeniu sesji psychoterapeutycznych z podawaniem leków o zróżnicowanym spektrum działania.
Stres pourazowy – definicja medyczna. Czym jest PTSD i jak go rozpoznać?
PTSD jest rodzajem psychicznej reakcji na uraz wywołany przez sytuację stresową lub traumatyczne wydarzenia, które przyczyniają się do powstawania silnych zaburzeń lękowych. Pacjent permanentnie nie jest w stanie poradzić sobie z trudną sytuacją lub poczuciem winy. U wielu osób pojawia się wyobcowania, niemożność przystosowania się do nowej rzeczywistości. Objawy zespołu stresu pourazowego mogą być bardzo różne.
Nerwice spowodowane PTSD mają charakter długotrwały – to odróżnia stres pourazowy od ostrej reakcji na stres, gdyż ASD/ASR ustępują po upływie kilku tygodni. Powszechny w takich przypadkach jest strach przed powtarzaniem się podobnych, silnie stresujących okoliczności. Wspominanie trudnych, bolesnych sytuacji oraz uporczywe próby unikania powtórnego przeżywania traumy mocno utrudniają, a czasami całkowicie uniemożliwiają normalne, codzienne funkcjonowanie.
Diagnozowanie PTSD – kryteria występowania zespołu stresu pourazowego
W Międzynarodowej Statystycznej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD-11 rozróżnia się dwie postacie tej choroby. Zespół stresu pourazowego PTSD otrzymał kod 6B40, a złożony zespół stresu pourazowego 6B41. Pacjent, który otrzyma zwolnienie lekarskie online z powodu którejś z tych przypadłości, może sprawdzić kod i potem dowiedzieć się więcej o zdiagnozowanej przypadłości. Dla chorych różnice niekoniecznie będą istotne, ale dla terapeutów stanowią istotną wskazówkę doboru kierunku leczenia, ryzyka powikłań itd. Diagnoza PTSD bazuje na ocenie objawów klinicznych przez psychiatrę lub psychologa. Specjaliści wykorzystują do tego m.in. IES-6 – 6-punktową Skalę Wpływu Zdarzeń, która składa się z 22 pytań, uwzględniających 3 grupy objawów.
Podstawowym wyznacznikiem zespołu stresu pourazowego jest stresor, jego nasilenie oraz skutki. Na podstawie oceny kwestionariusza PTSD lekarze muszą ocenić, jak silny był stres, co go wywołało i czy w reakcji pojawiły się bezsilność, strach lub przerażenie. Specjaliści kierują się również dodatkowymi kryteriami diagnostycznymi:
- natrętne przypominanie i odświeżanie stresora:
- przebłyski, żywe wspomnienia, flashbacki, nawracające koszmary senne,
- negatywne reakcje i stres pod wpływem okoliczności przypominających traumatyczne przeżycie,
- unikanie sytuacji, które wywołują skojarzenie z traumą, a wcześniej nie powodowały żadnych obaw;
- wystąpienie jednego z poniższych symptomów:
- kłopoty z pamięcią i przypomnieniem traumatycznych doświadczeń (zatarcie szczegółów, brak wspomnień z czasu ekspozycji na stresor),
- momenty nadmiernej czujności, zwiększonej wrażliwości psychologicznej i pobudzenia, które nie występowały przed urazem (m.in. zaburzenia snu, wybuchy agresji, silniejszy gniew, problemy z koncentracją, wyolbrzymianie różnych sytuacji, słów, emocji).
Co wywołuje zespół stresu pourazowego? Główne przyczyny PTSD
W ciągu całego życia człowiek przeżywa różne, stresujące wydarzenia, które mogą zostać związane z traumą. W większości przypadków stres pourazowy występuje w związku z byciem bezpośrednią ofiarą. Poniżej najczęściej wskazywane przykłady sytuacji, po których rozwinęło się PTSD u pacjentów:
- ciężki wypadek, katastrofa naturalna, klęska żywiołowa;
- doświadczanie przemocy fizycznej, seksualnej, tortur;
- napaść z użyciem broni;
- porwanie, uwięzienie, przymusowe ograniczenie wolności;
- przymusowe przesiedlenie;
- przebycie choroby, która zagrażała życiu;
- niespodziewana śmierć kogoś bliskiego (bez względu na okoliczności);
- obserwowanie traumatycznego zdarzenia, np. wypadku, wojny etc.
Czynniki ryzyka, które sprzyjają stresowi pourazowemu
U niektórych osób z PTSD zaburzenia lękowe rozwijają się stopniowo, pod wpływem długotrwałego obciążenia psychiki. W grupie podwyższonego ryzyka zachorowania na zespół stresu pourazowego są pacjenci, którzy mają:
- inne zaburzenia psychiczne – chorobę afektywną, depresję, dystymię, różne zaburzenia lękowe (np. nerwice, napady panicznego lęku);
- specyficzne cechy osobowości i temperamentu – niskie poczucie własnej wartości, introwertyzm;
- inne, traumatyzujące wspomnienia wydarzeń, którym towarzyszyły silny strach i poczucie bezradności;
- szczególne predyspozycje środowiskowe – traumy z dzieciństwa, wychowanie w dysfunkcyjnej rodzinie, doświadczenia przemocy domowej, brak wsparcia ze strony najbliższych;
- problem z uzyskaniem pomocy po doświadczeniach związanych z wydarzeniem, które wywołało silny stres, obawy, lęki.
Fizyczne, psychiczne objawy PTSD. Stres pourazowy wywołuje np. problemy ze snem i zaburzenia lękowe
Spektrum symptomów jest niezwykle szerokie. Praktycznie nie ma dwóch różnych przypadków o identycznym przebiegu. Do podstawowych objawów stresu pourazowego należą:
- depresja;
- emocjonalna alienacja;
- ciągłe napięcie i zdenerwowanie;
- koszmary senne, problemy z zasypianiem;
- natręctwo myśli;
- przeżywanie traumy na nowo – wtedy często pojawiają się reakcje fizyczne:
- kołatanie serca,
- nadmierna potliwość,
- przyspieszony oddech;
- obwinianie się;
- umartwianie się;
- utrata małych radości, porzucanie hobby;
- zaburzenia odżywiania;
- zmniejszenie zainteresowania istotnymi aktywnościami i ważnymi obszarami życia codziennego.
W przypadku PTSD objawy trwają miesiącami, a niejednokrotnie nawet latami. Symptomy mogą wystąpić na długo po traumatycznym zdarzeniu. Choroba może całkowicie uniemożliwić normalne funkcjonowanie – niektórzy pacjenci przedłużają L4 online do wyczerpania limitu, a później przechodzą na świadczenie rehabilitacyjne (terapia daje realne szanse na wyleczenie i powrót do zdrowia). W przebiegu zespołu stresu pourazowego mogą występować także:
- wielokrotne, ponowne przeżywanie traumatycznych doświadczeń;
- nadmierna czujność, silne pobudzenie i przesadzona reakcja na bodźce;
- myśli samobójcze;
- unikanie wewnętrznych lub zewnętrznych sygnałów, które mogą przypominać o traumie (odcinanie się od osób, miejsc, przedmiotów itd.);
- anhedonia – niezdolność odczuwania przyjemności.
Pacjenci z zespołem stresu pourazowego doświadczają różnych dolegliwości. PTSD u dzieci
W wielu sytuacjach to właśnie najmłodsi cierpią najmocniej. Uraz psychiczny u dzieci może spowodować stres pourazowy – objawy PTSD u małych czy nastoletnich pacjentów mogą przybierać nieco inne formy, takie jak:
- niewyjaśnione bóle;
- zwiększona agresja i drażliwość;
- paniczny strach przed rozdzieleniem z rodzicami lub innymi bliskimi osobami;
- cofnięcie w rozwoju – utrata nauczonych umiejętności, zasad;
- zabawy, w których pojawiają się motywy związane z traumą (np. odgrywanie scenek z traumatycznych przeżyć);
- pojawienie się fobii lęków, które mogą nawet nie być związane bezpośrednio z trudnymi doswiadczeniami.
Farmakologiczne leczenie PTSD – leki podawane w zespole stresu pourazowego
Proces leczenia zawsze jest dostosowywany do indywidualnych potrzeb pacjenta. Lekarze muszą na bieżąco oceniać ogólny stan zdrowia chorego, poziom nasilenia objawów i ryzyko pogłębienia symptomów. W zależności od symptomów i pożądanych efektów pacjentowi podaje się następujące preparaty:
- antydepresanty – m.in. SNRI (selektywne inhibitory wychwytu noradrenaliny i serotoniny), SSRI (inhibitory zwrotne wychwytu serotoniny), tianeptynę, TLPD (trójcykliczne leki przeciwdepresyjne), wenlafaksynę;
- substancje anksjolityczne;
- leki normotymiczne;
- środki nootropowe;
- betablokery receptorów adrenergicznych;
- leki nasenne.
Leczenie farmakologiczne stresu pourazowego musi być wsparte psychoterapią, aczkolwiek przyjmowanie leków często trwa dłużej, niż zajęcia z terapeutą. Przykładowo w ostrych, intensywnych przypadkach PTSD farmakoterapia toczy się przez 6–12 miesięcy, a spotkania ze specjalistą chorób psychicznych nieco ponad 3 miesiące. Z kolei lekowa terapia PTSD w formie przewlekłej zajmuje średnio 1–2 lata, a sesje z psychoterapeutą zazwyczaj mieszczą się w 6–9-miesięcznym okienku. Dlatego pacjentom przydaje się recepta online – nie muszą chodzić do gabinetu lekarza prowadzącego, by otrzymać kolejne zlecenie na przyjmowane leki.
Psychoterapia w stresie pourazowym. Terapia poznawczo-behawioralna, ekspozycja i inne metody
Działania psychoterapeutyczne wobec pacjentów z PTSD obejmują szerokie spektrum metod. Proces leczenia zespołu stresu pourazowego może polegać na:
- terapii poznawczo-behawioralnej;
- desentytyzacji;
- terapii przedłużonej ekspozycji na stresor i stresogenne bodźce;
- psychoterapii dynamicznej;
- terapii EMDR (ang. Eye Movement Desensitization and Reprocessing) – odwrażliwianiu i przetwarzaniu za pośrednictwem ruchu gałek ocznych;
- różnego rodzaju treningach i warsztatach:
- asertywności,
- autonomii osobistej,
- budowania pewności siebie,
- pozytywnego myślenia,
- psychoedukacji,
- radzenia sobie ze stresem,
- relaksacji,
- zaufania.
Niektórzy lekarze podkreślają znaczenie aktywności u uprawiania sportu w procesie leczenia zespołu stresu pourazowego – ćwiczenia fizyczne sprzyjają wydzielaniu endorfin przez organizm, co powinno poprawiać nastrój, redukować stres i zwiększać poczucie własnej wartości. Ważne, by chory nie unikał kontaktów z innymi ludźmi, nawet jeśli trudno bliskim zrozumieć pewne zachowania pacjenta. Istnieją też grupy wsparcia PTSD. Przyznanie się do problemów psychicznych i poszukiwanie pomocy to nie oznaka słabości, tylko gotowości do zmierzenia się ze swoimi traumami i zaburzeniami.