Zaburzenia zachowania to takie postępowanie, które odbiega od powszechnie przyjętych norm społecznych. Najczęściej spotyka się zaburzenia wieku dziecięcego przejawiające się agresją, impulsywnością, brakiem empatii. Jak je diagnozować i leczyć? Przeczytaj!
- Zaburzenia zachowania to często diagnozowany problem.
- Zaburzenia wymagają psychoterapii.
- Najczęściej objawiają się agresją, impulsywnością, nieprzestrzeganiem norm społecznych.
- Przyczyną mogą być problemy w rodzinie, traumatyczne przeżycia.
- Dzieci z zaburzeniem zachowania należy diagnozować i leczyć.
Zaburzenia zachowania u dzieci
Jednym z często występujących zaburzeń wieku dziecięcego są zaburzenia zachowania. Cechą charakterystyczną zaburzeń zachowania dziecka jest powtarzający się i utrwalony wzór zachowania, którego przejawami jest łamanie praw innych, nieprzestrzeganie norm społecznych, agresja fizyczna i słowna. Dziecko z zaburzeniami ma problemy z kontrolowaniem swoich zachowań. Warto uświadomić sobie, że zaburzenia zachowania mogą być problemem samym w sobie, często jednak są manifestacją innych poważnych zaburzeń psychicznych – depresji, zaburzeń lękowych, problemów w relacjach rodzinnych lub kontaktach międzyludzkich. Co więcej, niewłaściwe zachowania mogą ujawniać się jedynie w jednym konkretnym środowisku – np. w domu, podczas gdy w szkole będą mieściły się w granicach normy.
Objawy zaburzeń zachowania
Kiedy możesz podejrzewać występowanie zaburzeń zachowania u dziecka? Wśród najbardziej charakterystycznych objawów wymienia się m.in.:
- zachowania agresywne – zaczepność, prowokowanie do bójki i częste wdawanie się w bójki;
- wrogość w stosunku do otoczenia przejawiająca się chęcią szkodzenia innym;
- zachowania destrukcyjne;
- autoagresja przejawiająca się próbami samookaleczania, a nawet samobójczymi;
- mściwość;
- zachowania przestępcze – nieposzanowanie mienia, niszczenie, podpalanie, kradzieże;
- częste kłamanie;
- ucieczki z domu, ze szkoły;
- częste obrażanie się, poczucie krzywdy;
- nieposłuszeństwo, sprzeciwianie się dorosłym, nieposzanowanie autorytetów;
- napady złości nieadekwatne dla danego wieku;
- nieposzanowanie praw innych ludzi;
- dręczenie innych;
- okrucieństwo wobec innych ludzi, zwierząt;
- niedopasowywanie się do ogólnie przyjętych reguł;
- niski poziom lub brak empatii;
- nadużywanie alkoholu, środków psychoaktywnych;
- możliwe jednoczesne występowanie ADHD.
W przypadku wystąpienia zaburzeń zachowania konieczna jest konsultacja z psychiatrą lub psychoterapeutą. Diagnoza zaburzeń zachowania pozwala dostosować właściwy sposób leczenia.
Czym są zaburzenia opozycyjno-buntownicze?
To szczególny rodzaj zaburzenia, które przejawia się zachowaniem wrogim, buntowniczym, negatywistycznym. Nie musi wiązać się z łamaniem praw innych, jednak często oznacza zaburzone relacje w społeczeństwie, np. rówieśnicze. Najważniejszą cechą jest opozycyjność. Zaburzenia tego rodzaju pojawiają się u młodzieży w okresie adolescencji i najczęściej mijają po zakończeniu dojrzewania. Do charakterystycznych objawów zaburzenia zalicza się częste wybuchy złości, rozdrażnienie, irytację, mściwość, złośliwość, oskarżanie innych o popełnianie błędów, niestosowanie się do obowiązujących reguł i zasad.
Zaburzenia mieszane zachowania i emocji
Zaburzenia w zachowaniu mogą łączyć się z zaburzeniami emocji. W takiej sytuacji mówi się o zaburzeniach mieszanych. U osób takich obserwuje się zachowania agresywne, zaburzenia lękowe i nastroju, symptomy depresji. W wieku młodzieńczym mogą ujawnić się również wybuchy histerii, czyli nadmierne demonstrowanie swoich emocji, które ma na celu zwrócenie na siebie uwagi. U osób z tego rodzaju zaburzeniami mogą pojawić się problemy ze snem, obsesje i kompulsje, fobie.
Przyczyny zaburzeń zachowania
Choć każde dziecko może przechodzić przez okres buntu, złości, niedostosowania do obowiązujących reguł, nie oznacza to, że każde cierpi na zaburzenia zachowania. Przyczyny rozwoju zaburzeń nie są do końca poznane, istnieje jednak kilka czynników, które mogą mieć znaczenie:
- płeć – uważa się, że bardziej narażeni na rozwój zaburzeń zachowania są chłopcy;
- przebieg ciąży i porodu – do rozwoju zaburzeń może przyczynić się trudna, powikłana ciąża, spożywanie przez ciężarną alkoholu, skomplikowany poród i niska masa urodzeniowa dziecka;
- temperament, charakter – uznaje się, że istnieje zależność pomiędzy charakterem a rozwojem antyspołecznych zachowań;
- życie rodzinne – dzieci z zaburzeniami zachowania często pochodzą z rodzin dysfunkcyjnych (przemoc, alkoholizm, ubóstwo, błędy wychowawcze);
- trudne, traumatyczne przeżycia – problemów z zachowaniem mogą doświadczać dzieci, które mają za sobą traumatyczne przeżycia (znęcanie się, wykorzystywanie seksualne);
- niepełnosprawność intelektualna – agresywne zachowania występują często u dzieci z niepełnosprawnością intelektualną.
Rolę w rozwoju zaburzeń zachowania odgrywają również czynniki genetyczne i biologiczne.
Zaburzenia w zachowaniu – leczenie
Jak wygląda terapia zaburzeń zachowania? W pierwszej kolejności należy poprawnie zdiagnozować problem, co często stanowi niemałą trudność, głównie dlatego, że wiele różnego rodzaju zaburzeń może się łączyć i przeplatać. Ważną kwestią jest wykluczenie podłoża stresowego – trudne przeżycia często rzutują na zachowanie dzieci i młodzieży, co wcale nie musi oznaczać zaburzeń.
Diagnostyka obejmuje obserwacje, wywiady, listy kontrolne czy kwestionariusze diagnostyczne. Stwierdzenie zaburzeń zachowania wymaga jak najszybszego podjęcia właściwej terapii. Dzieci zostawione same sobie nie wyrosną z problemu, a staną się zaburzonymi dorosłymi. Im wcześniejsza interwencja, tym lepsze i szybsze efekty leczenia.
Jakie są sposoby leczenia zaburzeń zachowania? To przede wszystkim psychoedukacja i psychoterapia. Zajęcia mogą obejmować terapię rodzinną, indywidualną. Najczęściej jest to terapia behawioralno-poznawcza i trening umiejętności społecznych. Dziecko powinno uczyć się technik relaksacyjnych, umieć się wyciszać i radzić sobie ze stresem. Niekiedy konieczne może być podanie leków wyciszających, uspokajających (np. przy depresji u młodzieży). Specjalista może przepisać m.in.:
- Pramolan;
- Miansec;
- Zoloft.
O podaniu leków i wyborze rodzaju specyfiku zawsze decyduje lekarz. Jeśli zauważysz zaburzenia zachowania u dziecka, skontaktuj się z lekarzem. Na początek możesz skorzystać z konsultacji przez internet – specjalista podpowie, jak działać i gdzie szukać pomocy. Pamiętaj, że podczas rozmowy wypisze zwolnienie lekarskie online i receptę (e-recepta).
Zaburzenia w zachowaniu – podsumowanie
Agresywne zachowania dziecka mogą świadczyć o zaburzeniach zachowania. Problem diagnozuje psychiatra dziecięcy, dlatego warto jak najszybciej umówić się na konsultację. Warto pamiętać, że w procesie leczenia bardzo ważną rolę odgrywają rodzice – muszą zrozumieć istotę zaburzenia, sytuację dziecka i być w stałym kontakcie z dzieckiem (towarzyszyć mu, wysłuchiwać, tłumaczyć). Bardzo ważna jest zatem psychoedukacja najbliższych. Niekiedy dziecko może potrzebować więcej uwagi i zainteresowania, a rodzić będzie musiał poświęcić mu więcej czasu (przydatne może być L4 online na dziecko).
Identyfikacja zaburzeń zachowania nie jest łatwa, ale nie należy unikać kontaktu z psychiatrą. Nieleczone zaburzenia rzutują na całe przyszłe życie dziecka, powodując poważne problemy w okresie dorosłości.