Zaburzenia snu szybko obniżają komfort i jakość życia. Każdy problem wymaga dokładnego rozpoznania i podjęcia adekwatnego leczenia – a specjaliści rozróżniają ponad 50 różnych jednostek klinicznych!
- Zaburzenia snu to rozbudowana grupa problemów zdrowotnych związanych z trudnościami w zasypianiu, utrzymaniu snu oraz jego jakości, które mają negatywny wpływ na życie codzienne.
- W Polsce stosuje się kryteria diagnostyczne z Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób WHO (ICD).
- Bezsenność to najczęstsze zaburzenie snu, które prowadzi do krótko- i długoterminowych konsekwencji zdrowotnych, takich jak zaburzenia metaboliczne, choroby sercowo-naczyniowe czy zaburzenia psychiczne.
- Do diagnostyki zaburzeń snu wykorzystuje się m.in. polisomnografię, test wielokrotnego łatwego zasypiania czy aktygrafię.
- Leczenie bezsenności może obejmować zarówno metody farmakologiczne, jak i niefarmakologiczne, takie jak terapia poznawczo-behawioralna czy nauka właściwej higieny snu.
Czym są zaburzenia snu? Podział, systemy klasyfikacji
Zaburzenia snu to szeroka grupa problemów zdrowotnych związanych z trudnościami w zasypianiu i wybudzaniu, utrzymaniu lub jakością snu. Mogą one wpływać negatywnie na funkcjonowanie fizyczne, emocjonalne oraz psychiczne osoby dotkniętej problemem. Niewłaściwy rytm i brak regeneracji organizmu negatywnie oddziałują na wiele podstawowych funkcji. Pod tym pojęciem mieszczą się różnorodne problemy, a diagnoza często zależy od systemu klasyfikacji stosowanego przez lekarzy:
- Międzynarodowa Klasyfikacja Zaburzeń Snu (ICSD);
- Diagnostyczny i Statystyczny Podręcznik Zaburzeń Psychicznych (DSM);
- Międzynarodowa Klasyfikacja Chorób ICD.
W Polsce obowiązuje ICD opracowywane przez WHO. W momencie tworzenia tego artykułu trwa tłumaczenie i wdrażanie ICD-11, a prowadzenie dokumentacji medycznej czy wystawiania L4 (także jako zwolnienie lekarskie online) wciąż używa się zaleceń z ICD-10. Zgodnie z nimi zaburzenia snu dzieli się na:
- organiczne – objawy innych schorzeń układowych lub zaburzeń psychicznych:
- zaburzenia w rozpoczęciu i trwaniu snu;
- bezdech senny;
- narkolepsja;
- katalepsja.
- nieorganiczne, powiązane z silnymi emocjami:
- bezsenność nieorganiczna;
- somnambulizm;
- lęki nocne;
- koszmary senne.
Podział zaburzeń snu według systemu ICD-11
W ICD-10 opisywane problemy były podrozdziałem zaburzeń psychicznych, w nowszej wersji dokumentu stanowią odrębny rozdział. Tłumaczenie ICD-11 jest w toku, dlatego podane poniżej nazewnictwo może się jeszcze zmienić. Rozdział „Zaburzenia snu i czuwania” obejmuje:
- zaburzenia bezsenności;
- zaburzenia związane z nadmierną sennością;
- zaburzenia oddychania związane ze snem;
- zaburzenia rytmu okołodobowego snu i czuwania;
- zaburzenia ruchowe związane ze snem;
- zaburzenia parasomnii;
- inne, określone zaburzenia snu i czuwania;
- nieokreślone zaburzenia snu i czuwania.
Najczęstsze zaburzenie snu to problemy z bezsennością. Skutki braku snu
Bezsenność to niedostateczna ilość snu. Chory śpi zbyt krótko z różnych powodów. Nie mogą zasnąć, często budzą się w nocy, wstają wcześnie rano – długo przed planowaną pobudką). Po przebudzeniu są niewyspani. Tego rodzaju zaburzenia snu mogą występować sporadycznie, jako bezsenność przyczynowa (np. w sytuacjach stresujących), lub stać się chronicznym problemem. Podstawowe kryterium rozpoznania bezsenności to niewystarczający sen przez min. 3 dni w tygodniu. O postaci przewlekłej można mówić, gdy takie natężenie problemów utrzymuje się przez miesiąc.
Objawy i konsekwencje bezsenności
Skutki braku snu są zróżnicowane i obejmują zarówno krótko-, jak i długoterminowe konsekwencje. Krótkotrwałe skutki braku snu obejmują:
- zmęczenie i senność w ciągu dnia;
- problemy z koncentracją, uwagą i pamięcią;
- spadek wydajności pracy;
- zaburzenia nastroju, drażliwość, zwiększona podatność na stres;
- osłabienie układu odpornościowego;
- problemy z koordynacją ruchową i zwiększone ryzyko wypadków.
Długotrwałe skutki bezsenności i chronicznego niedoboru snu mogą prowadzić do poważniejszych konsekwencji zdrowotnych, takich jak:
- zaburzenia metaboliczne – podatność na otyłość, cukrzyca typu 2;
- zwiększone ryzyko chorób sercowo-naczyniowych, np. nadciśnienia tętniczego czy choroby wieńcowej;
- zaburzenia psychiczne – depresja, zaburzenia lękowe, psychozy;
- problemy z płodnością i aktywnością seksualną.
Zaburzenia rytmu snu, nadmierna senność, narkolepsja. Objawy zaburzeń snu
Pierwotne zaburzenia snu dzieli się na dyssomnie – zła ilość lub jakość snu – i parasomnie, czyli zespoły z niepożądanymi zachowaniami w trakcie snu. Do dyssomnii należą:
- bezsenność;
- hipersomnia – sen trwa zbyt długo (ponad 9 h) lub w ciągu dnia pojawia się tak silne uczucie senności, że pacjenci mogą nagle zasnąć w nieodpowiednich sytuacjach, takich jak praca czy rozmowa;
- narkolepsja – choroba przebiegająca etapami:
- napady senności zbliżone do hipersomnii;
- katapleksja – obniżenie napięcia mięśniowego;
- omamy senne;
- paraliż przysenny;
- zaburzenia rytmu snu i czuwania – rozregulowanie wewnętrznego zegara biologicznego, odpowiedzialnego za regulację cyklu snu i czuwania.
Brak energii, nagłe zasypianie w nieodpowiednim momencie to dobry powód, by wziąć L4 online i skonsultować swoje symptomy z lekarzem. Wśród parasomnii dominują:
- lunatykowanie – nieświadome wstawanie, chodzenie w trakcie snu;
- upojenie przysenne – dezorientacja, niekontrolowane ruchy, zaburzenia świadomości po przebudzeniu;
- nocne lęki, które prowadzą m.in. do agresji, krzyków, płaczu;
- koszmary senne – wyobrażenia niezwykle realistyczne, silnie oddziałujące na pacjenta, zapamiętywane i czasami prowadzące do gwałtownego wybudzenia.
Przyczyny bezsenności i zbyt długiego czasu snu
Problemy ze snem oraz okoliczności, które sprzyjają ich rozwojowi, są różnorodne i zależą od konkretnego rodzaju schorzenia. Bezsenności sprzyjają:
- stres – problemy w życiu osobistym, zawodowym czy zdrowotnym utrudniają zasypianie;
- zmiany w trybie życia – nieregularny grafik, praca zmianowa, podróże i zmiany stref czasowych czy niezdrowe nawyki snu;
- leki i substancje psychoaktywne – niektóre farmaceutyki, alkohol, kofeina czy nikotyna obniżają jakość snu;
- choroby somatyczne i stany psychiczne – depresja, stany lękowe, przewlekłe schorzenia czy silny ból.
Zaburzenia skutkujące zbyt długim czasem snu (hipersomnią) najczęściej są spowodowane przez:
- zaburzenia oddychania podczas snu, np. bezdech senny;
- zaburzenia rytmu snu – opóźnienie lub przyspieszenie różnych faz snu;
- choroby neurologiczne – np. zespół Kleinego-Levina;
- leki i substancje psychoaktywne.
Częste przyczyny innych zaburzeń snu i parasomnii i innych zaburzeń snu
Parasomnie:
- czynniki genetyczne;
- stres;
- choroby psychiczne;
- leki.
Inne zaburzenia snu:
- zaburzenia rytmu snu – zaburzenia zegara biologicznego, zmiany strefy czasowej, praca zmianowa;
- narkolepsja – genetyczne predyspozycje i zaburzenia w regulacji neurotransmitera hipokretyny;
- zespół niespokojnych nóg – nieznane przyczyny, choć często współwystępuje z innymi chorobami, takimi jak niedokrwistość, choroba Parkinsona czy niewydolność nerek.
Zespół niespokojnych nóg i pozostałe choroby związane z zaburzeniami snu
Zespół niespokojnych nóg (Restless Legs Syndrome, RLS) to zaburzenie neurologiczne, które objawia się nieprzyjemnymi uczuciami i przymusowym poruszaniem kończyn dolnych, zwłaszcza w nocy i podczas spoczynku. Objawy RLS często nasilają się wieczorem, co prowadzi do trudności z zasypianiem i utrzymaniem snu.
Różne zaburzenia snu, głównie bezsenność, mogą być jednym z objawów wielu chorób, w tym:
- astmy;
- choroby Alzheimera;
- choroby Parkinsona;
- dysfunkcji płuc;
- nadciśnienia tętniczego;
- nadczynności tarczycy;
- niedokrwienia serca;
- przewlekłych stanów bólowych i zapalnych;
- refluksów;
- schorzeń neurologicznych;
- zastoinowej niewydolności serca;
- zgagi.
Zaburzenia snu – diagnostyka, rozpoznanie. Sposoby leczenia bezsenności
Przed postawieniem diagnozy lekarze przeprowadzają szczegółowy wywiad medyczny. Oceniają objawy, analizują historię pacjenta. Do prawidłowego rozpoznania zaburzeń snu mogą być potrzebne specjalistyczne badania:
- polisomnografia (PSG) – badanie, które rejestruje aktywność mózgu, ruchy oczu, tętno, ciśnienie krwi, ruchy mięśni oraz oddychanie podczas snu;
- test wielokrotnego łatwego zasypiania (MSLT) – ocenia czas, jaki pacjent potrzebuje na zaśnięcie w ciągu dnia;
- aktygrafia – metoda monitorowania aktywności i parametrów pacjenta za pomocą specjalnego urządzenia noszonego na nadgarstku. Może być używana do oceny rytmu snu, pomiaru długości i zapisu jego faz.
Leczenie bezsenności obejmuje zarówno środki farmakologiczne, jak i metody niefarmakologiczne. Na liście leków przepisywanych pacjentom z zaburzeniami snu (pomocna jest tu e-recepta) są m.in. benzodiazepiny, zolpidem, zopiclon, zaleplon czy melatonina. Pomóc mogą również terapia poznawczo-behawioralna, stosowanie technik relaksacyjnych czy nauka właściwej higieny snu. Duże znaczenie ma także leczenie ewentualnych przyczyn pierwotnych. Bez konsultacji ze specjalistą niezwykle trudno ustalić, skąd wzięły się problemy i jak je rozwiązać.