Zaburzenia poznawcze powstają na skutek wielu różnych czynników, a wywołują jeszcze więcej symptomów. Czym są, jakich funkcji dotyczą, co może na nie poradzić medycyna? Odpowiedzi na te oraz mnóstwo innych pytań znajdziesz poniżej – czytaj dalej!
- Podstawowe funkcje poznawcze dotyczą pamięci, uwagi, percepcji zmysłowej, myślenia i mowy. To obszary kluczowe dla odbierania i przetwarzania informacji, komunikacji czy wykonywania zadań.
- Zaburzenia poznawcze są spowodowane m.in. urazami mózgu, chorobami neurodegeneracyjnymi, stresem czy niedoborem snu i wpływają na różne aspekty funkcjonowania poznawczego.
- Objawy są powiązane z obszarem, którego dotyczą zaburzenia – np. zapominanie, osłabiona orientacja, uciekająca koncentracja, wolniejsze mówienie etc.
- Leczenie zależy od rodzaju zaburzeń, objawów i ich nasilenia symptomów oraz przyczyny. Czasami trzeba wyleczyć chorobę, która ogranicza funkcje poznawcze.
- Wśród dostępnych metod są leczenie farmakologiczne, terapie psychologiczne czy rehabilitacja poznawcza. Istotne dla poprawy funkcjonowania pacjenta może być odpowiednie wsparcie środowiskowe.
Funkcje poznawcze – pamięć, uwaga, percepcja zmysłowa, myślenie, mowa
Funkcje poznawcze to złożone procesy umysłowe, które pozwalają nam na przetwarzanie informacji, rozumienie świata, podejmowanie decyzji i komunikowanie się z innymi. Jedną z kluczowych funkcji poznawczych jest pamięć Dzieli się na kilka typów, w tym:
- krótkotrwałą, roboczą (niewielka ilość informacji przechowywanych przez krótki okres);
- długotrwałą (dużo danych dostępnych przez dłuższy czas);
- sensoryczną (zapamiętywanie informacji związanych z bodźcami zmysłowymi).
Uwaga pozwala na skupienie się na określonym bodźcu lub zadaniu, pomijając inne, mniej istotne informacje. Może być selektywna, gdy koncentrujemy się na jednym zadaniu, bądź podzielna, gdy równocześnie zajmujemy się kilkoma czynnościami. Natomiast percepcja zmysłowa to inaczej zdolności do odbierania, interpretowania i organizowania informacji z otoczenia za pomocą naszych zmysłów:
- wzroku;
- słuchu;
- węchu;
- smaku;
- dotyku.
Problemy z mówieniem i myśleniem również są zaburzeniami poznawczymi
Myślenie to procesy, analizowania i interpretowania informacji, rozwiązywania problemów. Dużą rolę odgrywają wcześniejsze doświadczenia i wspomnienia. Myślenie obejmuje mnóstwo różnych procesów, m.in. logiczne rozumowanie, planowanie, analizę krytyczną czy kreatywne akty twórczości.
Mowa jest sposobem komunikacji werbalnej, która pozwala na przekazywanie informacji, wyrażanie emocji, myśli i intencji. Właściwe funkcjonowanie mowy zależy od zdolności do formułowania słów, konstrukcji gramatycznych i całych wypowiedzi, a także od umiejętności rozumienia języka innych osób.
Zaburzenia pamięci – przyczyny, rodzaje, objawy
Zaburzenia pamięci mogą mieć różne przyczyny, takie jak urazy mózgu, choroby neurodegeneracyjne (np. choroba Alzheimera), udary czy stres. Zaburzenia poznawcze z zakresu pamięci to między innymi:
- amnezja – w postaci anterogradacyjnej pacjent traci zdolność tworzenia nowych wspomnień. Z kolei amnezja retrogradacyjna nie pozwala przywoływać wcześniejszych doświadczeń;
- zaburzenia pamięci krótkotrwałej – utrudniają utrzymanie i manipulowanie informacjami, co może prowadzić do problemów z koncentracją i wykonywaniem zadań;
- zaburzenia pamięci długotrwałej – zapominanie rzeczy utrwalonych wcześniej, często idzie w parze z niemożnością zapamiętania nowych informacji.
Do tego dochodzą m.in. hipermnezja, hipomnezja, kryptomnezje, konfabulacje czy złudzenia pamięciowe. Objawy zaburzeń pamięci mogą obejmować wyjątkowo dobrą i szczegółową pamięć, zniekształcanie wspomnień czy przekonanie o zaistnieniu i pamiętaniu zdarzeń, które w rzeczywistości nie miały miejsca. To wystarczające oznaki, by wziąć L4 online i skonsultować się z lekarzem.
Zaburzenia uwagi. Przyczyny, rodzaje, oznaki zaburzeń poznawczych
Przyczynami zaburzeń uwagi mogą być m.in. uszkodzenia mózgu i układu nerwowego, zaburzenia neurologiczne (np. ADHD), stres czy niedobór snu. Do najczęściej stwierdzanych przypadłości w tym zakresie należą:
- zaburzenia koncentracji – trudności z utrzymaniem uwagi na jednym zadaniu lub bodźcu przez dłuższy czas;
- zaburzenia selektywnej uwagi – kłopoty z ignorowaniem nieistotnych bodźców, co prowadzi do rozproszenia;
- zaburzenia podzielności uwagi – problemy z jednoczesnym skupieniem się na kilku zadaniach.
Zaburzenia funkcji poznawczych postrzegania i rozpoznania i wykonywania
Dotyczą trudności z odbieraniem, interpretowaniem i reagowaniem na informacje z otoczenia. Najczęstszymi przyczynami takich zaburzeń poznawczych mogą być uszkodzenia mózgu, choroby neurologiczne, zaburzenia psychiczne czy stres. Zaburzenia percepcji wpływają na zdolność do prawidłowego odbierania i interpretowania bodźców zmysłowych. Poniżej kilka przykładów:
- agnozja – trudności z rozpoznawaniem obiektów, twarzy czy dźwięków, pomimo że zmysły działają prawidłowo;
- iluzje – przekształcenia sygnałów zmysłowych w mózgu;
- halucynacje – odbieranie fałszywych nieistniejących bodźców, nie tylko wzrokowych.
Zaburzenia rozpoznania mogą powodować problemy z rozumieniem mowy, czytaniem i pisaniem, a także niezdarność w wykonywaniu codziennych czynności, takich jak ubieranie się czy jedzenie. Do tej grupy zaburzeń poznawczych należą:
- afazja – pogorszone zdolności językowe, rozumienia i wytwarzania komunikatów mówionych oraz pisanych;
- apraksja – utrudnia planowanie i wykonywanie złożonych, celowych ruchów, mimo że mięśnie działają prawidłowo.
Zaburzenia poznawcze wykonywania
Nieprawidłowości w zakresie funkcji wykonawczych wpływają na zdolność do przekształcania myśli i intencji w konkretne działania. Przykładem jest ataksja, która dotyczy utraty kontroli nad koordynacją ruchową i prowadzi do niestabilności, drżenia czy trudności z precyzyjnymi ruchami. Inny rodzaj zaburzenia wykonywania to dysleksja motoryczna, która wpływa na zdolność do nauki i wykonywania złożonych sekwencji ruchów.
Objawy zaburzeń poznawczych wykonywania to m.in. niezgrabność w poruszaniu się, brak równowagi, nieprecyzyjne ruchy. W przypadku stwierdzenia tego rodzaju symptomów warto umówić się na wizytę u specjalisty – a także wziąć zwolnienie lekarskie online. Niedyspozycja może skutkować poważnym niebezpieczeństwem dla pacjenta i postronnych, jeśli niepokojące symptomy zaczną narastać podczas wykonywania niektórych obowiązków.
Jak objawiają się zaburzenia poznawcze z zakresu myślenia i mowy?
Przykładowe zaburzenia myślenia:
- zaburzenia rozumowania – trudności z logicznym wnioskowaniem oraz analizą sytuacji. Objawy mogą obejmować skłonność do formułowania niepoprawnych konkluzji, niedokładne oceny sytuacji czy nieumiejętność przewidywania konsekwencji działań;
- zaburzenia twórczości – problemy z generowaniem nowych pomysłów i rozwiązań. Pojawiają się kłopoty z adaptacją do nowych sytuacji, ograniczone myślenie, brak innowacyjności;
- zaburzenia planowania – utrudnione ustalanie celów, priorytetów i organizacja zadań. W konsekwencji ciężko zrealizować je w określonym czasie.
Jednym z zaburzeń poznawczych z zakresu mowy jest wspominana wyżej afazja. Do problemów z funkcjami mowy należą również dysartria i zespół Broca. Pierwsza przypadłość wpływa na artykulację i kontrolę mięśni odpowiedzialnych za mowę. Pacjenci mówią niewyraźnie, w niekontrolowany sposób zmieniają głośność, tempo i intonację. Zespół Broca to rodzaj afazji, który wpływa głównie na ekspresyjną stronę mowy, czyli zdolność do tworzenia gramatycznie poprawnych wypowiedzi. Objawia się np. poprzez długie przerwy między słowami czy zwiększony wysiłek podczas prób mówienia.
Poważne i łagodne zaburzenia poznawcze – jak je wyleczyć?
Leczenie zaburzeń poznawczych zależy od jego rodzaju, stopnia nasilenia symptomów oraz przyczyny. Wśród dostępnych metod są między innymi:
- leczenie farmakologiczne – np. inhibitory acetylocholinesterazy na chorobę Alzheimera, leki przeciwdepresyjne lub leki przeciwlękowe (barbiturany i benzodiazepiny) dla osób z depresją czy lękiem. Na tak silne preparaty potrzebna jest specjalna e-recepta od lekarza;
- terapie psychologiczne – np. poznawczo-behawioralna (CBT);
- rehabilitacja poznawcza – podejście terapeutyczne, które ma na celu poprawę funkcji poznawczych poprzez ćwiczenia i treningi specjalnie opracowane dla danej osoby.
Duże znaczenie może mieć też wsparcie środowiskowe – pomoc i edukacja bliskich, terapie zajęciowe, dostęp do dedykowanych usług społecznych. Niewielkie deficyty poznawcze i odwracalne zespoły otępienne, których przyczyną są inne schorzenia, wymagają wyleczenia choroby, która je spowodowała. Wyeliminowanie pierwotnego źródła problemu zwykle pozwala na szybki powrót do normalnego codziennego funkcjonowania.