Czym są zaburzenia osobowości i jakie są ich skutki? To pytanie zadaje sobie wielu z nas. Zaburzenia osobowości są złożonymi zespołami objawów i zachowań, które mają wpływ na nasze osobiste i zawodowe relacje, zdrowie oraz samopoczucie.
- Osoby z zaburzeniami osobowości często mają trudności w nawiązywaniu bliskich i stabilnych związków, mogą być nietaktowne, zdystansowane emocjonalnie lub brakuje im empatii.
- Przyczyny występowania zaburzeń osobowości są złożone i nie do końca zbadane.
- Uważa się, że powstanie zaburzenia osobowości jest konsekwencją oddziaływania niekorzystnych czynników biologicznych, genetycznych i psychospołecznych.
- Rozpoznanie zaburzeń osobowości odbywa się za pomocą specjalistycznych testów, obserwacji zachowań i wywiadów z pacjentem oraz jego bliskimi.
- Leczenie zaburzeń osobowości opiera się na przede wszystkim na terapii, do której można włączyć farmakologię.
Zaburzenia osobowości – co to jest?
Zaburzenia osobowości to trwałe wzorce zachowań, które są wszechobecne i nieelastyczne. Osoby z takimi problemami często wykazują negatywne nastawienie do świata, wycofanie oraz nadmierną chęć kierowania innymi. Są zwykle nieelastyczne i nie potrafią się dostosować do grupy. Z tego powodu mają problemy z funkcjonowaniem w życiu społecznym i zawodowym. Cechy zaburzeń osobowości obejmują uczuciowość, pobudliwość, kontrolę impulsów, sposoby postrzegania rzeczywistości, sposoby myślenia oraz styl relacji z innymi osobami.
Jacy są pacjenci z zaburzeniami osobowości?
Osoby z zaburzeniami osobowości często nie są w stanie nawiązywać bliskich i stabilnych związków, mogą być nietaktowne, zdystansowane emocjonalnie lub brakuje im empatii. Objawy zaburzeń osobowości można podzielić na dwie grupy. To samoidentyfikację, a także funkcjonowanie interpersonalne. W przypadku zaburzeń psychicznych ważne jest połączenie terapii oraz farmakologii. Stały dostęp do potrzebnych leków zapewnia e-recepta – można z niej skorzystać nawet wtedy, kiedy pacjent w danym momencie nie jest w stanie spotkać się ze swoim lekarzem.
Klasyfikacja zaburzeń osobowości – wg ICD-10
Rodzaje zaburzeń osobowości można klasyfikować według dwóch głównych systemów. Należą do nich ICD-10 oraz DSM-IV (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders). Rozpoznanie któregoś z nich stanowi dla pacjenta dużą ulgę, a także daje podstawę do korzystania z L4 online.
Osobowość paranoiczna
Ten typ osobowości cechuje zazwyczaj silne poczucie zagrożenia, nieufność, skłonność do nadmiernej interpretacji intencji innych ludzi, przesadne poczucie odpowiedzialności, skłonność do wyolbrzymiania własnego znaczenia, niezdolność do przyznania się do błędów, trudności w okazywaniu uczuć i współczucia.
Osobowość schizoidalna
Schizoidalne zaburzenie osobowości charakteryzuje się brakiem zainteresowania lub potrzeby relacji z innymi ludźmi. Osoby schizoidalne są często wycofane, mają tendencję do unikania innych ludzi, a także do utrzymywania dystansu społecznego.
Osobowość dyssocjalna
Charakteryzuje się trwałymi zaburzeniami zachowania i sposobem myślenia. Osoby dotknięte osobowością dyssocjalną mogą mieć trudności w trzymaniu się ustalonych zasad i przepisów, w nauce i pracy, a także w dostosowaniu się do zmian. Mogą także doświadczać trudności z zarządzaniem własnymi emocjami, co może prowadzić do złego zachowania, wybuchów złości lub innych problemów.
Osobowość chwiejna emocjonalnie (typ impulsywny i borderline)
Osobowość chwiejna emocjonalnie to osoba, która ma trudności ze stabilnością emocjonalną, czyli z utrzymaniem pozytywnych uczuć w stałym stanie. Pacjenci z takim rozpoznaniem szybko reagują na bodźce i mają tendencję do wahań nastroju. Wyróżniamy osobowość typu borderline oraz impulsywną:
- typ impulsywny wykazuje się tendencją do działania bez wcześniejszego przemyślenia. Osoby te często ulegają nagłym pokusom, bez przejmowania się konsekwencjami;
- typ borderline to osobowość charakteryzująca się trudnościami w ustanawianiu i utrzymywaniu trwałych relacji międzyludzkich. Chorzy mogą mieć skłonności do autoagresji lub agresji wobec innych osób, często doświadczają naprzemiennych stanów emocjonalnych i skrajnych reakcji na bodźce zewnętrzne.
Osobowość histrioniczna
Osobowość histrioniczna jest to zaburzenie osobowości, które charakteryzuje się skłonnością do przyciągania uwagi, zamartwianiem się i dramatyzowaniem, skłonnością do impulsywnych zachowań. Osoby cierpiące na osobowość histrioniczną mogą wykazywać skrajne reakcje emocjonalne, szczególnie gdy czują się zranione. Często mają trudności z zachowaniem zdrowych relacji z innymi i trudności z koncentracją.
Osobowość anankastyczna (obsesyjno-kompulsywna)
Osobowość anakastyczna to psychologiczny typ osobowości, który jest charakteryzowany przez wyraźny nacisk na samodyscyplinę i rozważanie przed podjęciem decyzji. Osoby o tej osobowości są skoncentrowane na celu, mają silną wolę i są skłonne przyjmować odpowiedzialność za swoje czyny. Skupiają się na szczegółach, są też wobec siebie bardzo krytyczne, wyróżnia je silny perfekcjonizm.
Osobowość lękliwa (unikająca)
Cechy osobowości lękliwej to między innymi podejrzliwość, a także wysoki poziom lęku i nieufności w stosunku do innych ludzi oraz sytuacji. Osoby z osobowością lękliwą mają tendencję do przeceniania zagrożeń i są bardzo podatne na stres. Mają trudność w budowaniu relacji zarówno prywatnych, jak i społecznych.
Osobowość zależna
Osobowość zależna jest zespołem cech, który charakteryzuje się zależnością i uległością wobec otoczenia. W przypadku zaburzeń osobowości zależnej, osoby z tą diagnozą mają tendencję do wierzenia, że są bezradne wobec innych lub, że inne osoby wiedzą lepiej, co jest dla nich najlepsze. Często mają trudności z podejmowaniem samodzielnych decyzji i polegają na opinii innych. Osoby te mają skłonność do nadmiernego przywiązania do osób, które uważają za autorytety, i bardzo się niepokoją, gdy te osoby są zdenerwowane lub zajęte innymi sprawami.
Inne określone zaburzenia osobowości
Wśród tego rodzaju zaburzeń osobowości możemy wyróżnić m.in. antyspołeczne zaburzenia osobowości, zaburzenia osobowości typu narcystycznego, depresyjne, schizoidalne i schizotypowe, czy też dziedziczne, mające podłoże (genetyczne). Niezwykle istotna jest prawidłowa diagnoza wszelkich zaburzeń osobowości, niemniej jest to trudne zadanie. Wyróżniamy również zaburzenia osobowości BNO (bez dokładniejszego określenia).
Klasyfikacja zaburzeń osobowości – wg DSM-IV
Natomiast według DSM-IV, zaburzenia osobowości można podzielić na trzy główne kategorie:
- kategoria A: paranoidalne zaburzenia osobowości, schizoidalne zaburzenia osobowości, schizotypowe zaburzenia osobowości;
- kategoria B: antyspołeczne zaburzenia osobowości, borderline (chwiejne emocjonalnie), histrioniczne zaburzenia osobowości, narcystyczne zaburzenia osobowości;
- kategoria C: unikające zaburzenia osobowości, zależne zaburzenia osobowości, obsesyjno-kompulsyjne zaburzenia osobowości (anankastyczne).
Objawy zaburzeń osobowości
Objawy zaburzeń osobowości mogą się różnić w zależności od rodzaju zaburzenia oraz czynników, które je spowodowały. W ogólnym ujęciu, zaburzenia osobowości zwykle objawiają się jako negatywne nastawienie do świata, wycofanie, nadmierna chęć kierowania innymi, a także brak elastyczności i trudności z dostosowywaniem się do grupy. Zaburzenia osobowości zazwyczaj ujawniają w okresie dojrzewania lub wczesnej dorosłości.
Podział symptomów zaburzeń osobowości
Objawy zaburzeń osobowości niektórzy specjaliści dzielą na dwie kategorie. Wyróżnili samoidentyfikację oraz funkcjonowanie interpersonalne. Problemy z własną tożsamością obejmują niestabilny obraz siebie oraz niespójności w wartościach, celach i wyglądzie. Natomiast problemy interpersonalne dotyczą głównie niewrażliwości na innych (niezdolność do empatii). Ponadto, w przypadku konkretnych zaburzeń osobowości, mogą występować specyficzne objawy. Na przykład pacjenci z borderline charakteryzują się niestabilnością nastroju, zaburzeniami tożsamości, poczuciem niespełnienia i pustki, przewagą uczuć negatywnych oraz lękiem przed odrzuceniem i porzuceniem.
Przyczyny zaburzeń osobowości
Przyczyny występowania zaburzeń osobowości są złożone i nie do końca zbadane. Uważa się, że powstanie zaburzenia osobowości jest konsekwencją oddziaływania niekorzystnych czynników biologicznych, genetycznych i psychospołecznych. Warto zaznaczyć, że przyczyny poszczególnych zaburzeń osobowości mogą się różnić, a często dochodzi do współwystępowania wielu czynników, które wpływają na rozwój zaburzeń:
- czynniki genetyczne – rola genów może wpływać na rozwój niektórych zaburzeń osobowości, np. osobowości zależnej;
- czynniki społeczne – zaniedbanie ze strony opiekunów, przemoc seksualna i emocjonalna w dzieciństwie mogą wpłynąć na rozwój zaburzeń osobowości, niektórzy wymieniają też korzystanie z substancji psychoaktywnych;
- czynniki rodzinne – nieprawidłowe relacje z rodzicami, brak rodzica, długotrwała separacja czy dorastanie w warunkach niekorzystnych dla rozwoju psychicznego również mogą przyczyniać się do wystąpienia zaburzeń osobowości.
Rozpoznanie zaburzeń osobowości – diagnoza pacjenta
Rozpoznanie odbywa się za pomocą specjalistycznych testów, obserwacji zachowań i wywiadów z pacjentem oraz jego bliskimi. Diagnozą zaburzeń osobowości zajmuje się psychiatra lub psycholog, który na podstawie zebranych informacji stawia rozpoznanie i dopasowują odpowiednią formę leczenia. W diagnostyce zaburzeń osobowości stosowane są różne testy osobowości, takie jak MMPI (Minnesocki Wielowymiarowy Inwentarz Osobowości).
Leczenie zaburzeń osobowości – jak wygląda?
Leczenie zaburzeń osobowości jest zwykle trudne i czasochłonne. Jego podstawą jest psychoterapia, która może przyjmować różne formy, takie jak terapia indywidualna, grupowa czy terapia rodzin. Czas trwania terapii zależy od rodzaju zaburzenia i potrzeb pacjenta, a leczenie może trwać nawet kilkanaście miesięcy. Powinien przeprowadzić ją psychoterapeuta wyspecjalizowany w leczeniu tego typu zaburzeń. W niektórych przypadkach stosuje się również farmakoterapię jako wspomaganie psychoterapii, można wykorzystać też zwolnienie lekarskie online. Pamiętaj, leki mogą pomóc przy zmniejszaniu nasilenia objawów zaburzenia, ale nie usuną jego przyczyn.
Czy możliwe jest wyleczenie zaburzeń osobowości?
Zapanowanie nad swoim zdrowiem psychicznym jest możliwe. Zazwyczaj wymaga to długiej i ciężkiej pracy, w której uczestniczy zarówno pacjent, jak i terapeuta. Może to obejmować sesje indywidualne i grupowe, stosowanie terapii poznawczo-behawioralnej, farmakoterapii, a nawet zmiany w stylu życia, aby pomóc pacjentowi w radzeniu sobie z objawami i odzyskiwaniu kontroli nad swoim zachowaniem.
Powikłania zaburzeń osobowości
W niektórych przypadkach zaburzenia osobowości mogą wiązać się z odczuwanym przez dotkniętą osobę cierpieniem lub trudnościami w funkcjonowaniu. Zaburzeniom osobowości mogą również towarzyszyć inne problemy psychiczne, takie jak uzależnienia, urojenia, schizofrenia, depresja, niebezpieczne zachowania impulsywne. czy zaburzenia lękowe. Dlatego warto zawalczyć o siebie i poddać się terapii zaburzeń osobowości.
Zaburzenia osobowości to trwałe zmiany w myśleniu, uczuciach i zachowaniu, które uniemożliwiają funkcjonowanie w społeczeństwie i powodują dysfunkcję w dziedzinach takich jak relacje interpersonalne i praca. Mogą i powinny być leczone za pomocą terapii, leków i innych form wsparcia. Pomoc ta może pomóc chorym w uzyskaniu lepszego zdrowia psychicznego i funkcjonowania społecznego.