Zaburzenia lękowe obejmują wiele różnych przypadłości. Niektóre różnią się od siebie diametralnie. Co je łączy, jakie dolegliwości wywołują? Przeczytaj tekst i dowiedz się więcej o tych problemach o podłożu psychicznym!
- Zaburzenia lękowe to szeroka grupa chorób o podłożu psychicznym. Charakteryzują się intensywnym, nadmiernym strachem, atakami paniki oraz nie do końca racjonalnymi obawami.
- Diagnoza opiera się na kryteriach diagnostycznych ICD oraz DSM, a kluczowe dla lekarzy jest to, aby lęk utrudniał codzienne funkcjonowanie, trwał dłużej niż kilka tygodni i nie był spowodowany innymi czynnikami.
- Zaburzenia lękowe mogą mieć różne przyczyny, takie jak traumatyczne doświadczenia, stresujące sytuacje, choroby somatyczne czy uzależnienia od substancji psychoaktywnych.
- Do najczęściej występujących zaburzeń lękowych należą nerwice, fobie, zaburzenia dysocjacyjne oraz epizody paniki czy zespół stresu pourazowego (PTSD).
- Typowe objawy zaburzeń lękowych to ataki paniki, niepotrzebne zamartwianie się, zaburzenia snu i koncentracji, szereg dolegliwości fizycznych.
- Leczenie obejmuje profilaktykę, różne formy psychoterapii oraz rozmaite silne leki.
Czym są zaburzenia lękowe? Najważniejsze informacje i definicje
Zaburzenia lękowe to szeroka grupa zaburzeń psychicznych, które charakteryzują się intensywnym i nieadekwatnym strachem, obawą w stosunku do sytuacji lub bodźców wywołujących niepokój i objawy somatyczne. Lęk jest naturalną reakcją organizmu na zagrożenie, jednak w przypadku zaburzeń psychicznych odczuwany niepokój staje się nieproporcjonalny do rzeczywistego zagrożenia. Nerwice, fobie i pokrewne przypadłości poważnie utrudniają codzienne funkcjonowanie osoby dotkniętej tym problemem.
Kłopoty o podłożu psychologicznym i związane z lękiem mogą mieć różny charakter, w zależności od konkretnej sytuacji lub bodźca wywołującego niepokój. Przykładowo, osoba cierpiąca na fobię społeczną odczuwa intensywny lęk przed wystąpieniami publicznymi lub interakcjami z innymi osobami. Nie należy jej jednak mylić z nieśmiałością, nawet jeśli oznaki są praktycznie nie do odróżnienia. Ktoś inny doświadcza napadów lęku panicznego bez widocznej przyczyny czy czynnika wywołującego ataki paniki.
Rozpoznanie zaburzeń lękowych często zależy od subiektywnej oceny lekarza
Diagnoza opiera się na kryteriach diagnostycznych Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób (ICD) oraz w Diagnostycznych i Statystycznych Kryteriach Diagnostycznych Zaburzeń Psychicznych (DSM). Kluczowe dla psychiatrów, psychoterapeutów jest to, aby u pacjenta lęk:
- utrudniał codzienne funkcjonowanie;
- trwał dłużej niż kilka tygodni;
- nie był spowodowany innymi czynnikami, takimi jak stosowanie leków czy obecność innych zaburzeń psychicznych.
Zaburzenia lękowe mogą występować w różnym wieku i u osób o różnym statusie społeczno-ekonomicznym, jednak pewne czynniki, takie jak historia rodziny, wydarzenia życiowe czy predyspozycje genetyczne, mogą zwiększać ryzyko ich wystąpienia. Warto również pamiętać, że zaburzenia lękowe często współwystępują z innymi problemami zdrowia psychicznego, takimi jak depresja, zaburzenia odżywiania czy uzależnienia. Dlatego lekarze wydają zalecenia na podstawie kompletnych informacji i wyników różnych badań.
Nerwica, fobia, zaburzenia somatyczne i dysocjacyjne – rodzaje zaburzeń lękowych
Do najczęściej występujących schorzeń związanych z natrętnym, silnym lękiem należą:
- nerwice, zaburzenia nerwicowe – grupa zaburzeń lękowych obejmująca między innymi zaburzenia lękowe uogólnione, napady paniki, nerwicę natręctw (zaburzenia obsesyjno-kompulsywne, OCD) oraz zaburzenia lękowe związane z traumatycznymi przeżyciami;
- fobie – zaburzenia lękowe, w których symptomy strachu są związane z konkretnymi czynnikami, obiektami i sytuacjami, m.in. zwierzętami, środkami lokomocji, przestrzenią lub ciasnotą, ciemnością itd.;
- zaburzenia dysocjacyjne (konwersyjne) – rozdźwięk pomiędzy wspomnieniami przeszłości, tożsamością, bezpośrednimi bodźcami i kontrolą nad ciałem.
Do zaburzeń lękowych zaliczają się również nawracające epizody paniki (lęku napadowego) czy zespół stresu pourazowego (PTSD). W każdym przypadku trzeba się liczyć z poważnymi utrudnieniami w życiu codziennym. W chwilach nasilenia objawów i poważniejszej niedyspozycji warto korzystać z L4 (zwolnienie lekarskie online) i zasięgnąć pomocy specjalistów. Każdy przypadek wymaga indywidualnej oceny i postępowania.
Najczęstsze przyczyny zaburzeń lękowych – choroba, trauma, nałóg
Zaburzenia funkcjonowania, obsesje i nerwice lękowe mają często złożone podłoże. Do powstania schorzenia u danej osoby może przyczyniać się wiele różnych, często niezależnych od siebie czynników. Zaburzenia lękowe mogą pojawiać się w wyniku między innymi:
- traumatycznych doświadczeń – wypadków, przemocy, klęsk żywiołowych;
- stresujących sytuacji, np. związanych z problemami w pracy, życiu rodzinnym czy śmiercią kogoś bliskiego;
- chorób somatycznych – zaburzeń tarczycy, cukrzycy, układu krążenia, chorób Alzheimera i Parkinsona;
- uzależnienia od substancji psychoaktywnych (alkohol, narkotyki, niektóre leki).
Do wystąpienia objawów mogą przyczyniać się również kwestie związane z wychowaniem, wpływem środowiska zewnętrznego, obciążeniem genetycznymi oraz indywidualnymi cechami osobowości. Zwiększone predyspozycje do zaburzeń związanych z lękami wykazuje ta część populacji, u której biegli lekarze stwierdzili:
- nadwrażliwość;
- silną potrzebę kontrolowania innych;
- perfekcjonizm;
- zwiększone poczucie odpowiedzialności;
- osobowość neurotyczną.
Typowe objawy zaburzeń lękowych – napady paniki, zaburzenia koncentracji
Zaburzenia lękowe objawiają się na wiele różnych sposobów – oznaki zależą od przyczyn problemu, rodzaju schorzenia i wielu innych zmiennych. Podstawowym symptomem jest nadmierna obawa i niepokój. Odczuwany lęk jest nieproporcjonalnie silny wobec rzeczywistego poziomu zagrożenia. Do najczęstszych objawów należą:
- ataki paniki;
- niepotrzebne zamartwianie się;
- zaburzenia snu i koncentracji;
- obniżenie efektywności wykonywanych czynności;
- wycofywanie się, unikanie sytuacji wywołujących niepokój;
- wtórny, wzmożony strach przed śmiercią, ciężkim wypadkiem lub innym wydarzeniem.
Silnemu poczuciu lęku często towarzyszą objawy somatyczne – w ekstremalnych przypadkach stają się źródłem poważnych dysfunkcji różnych organów wewnętrznych i układów organizmu. Na liście potencjalnych symptomów są także:
- duszności, spłycony oddech;
- ból w klatce piersiowej;
- kołatanie, przyspieszone bicie serca;
- bolesności i zawroty głowy;
- osłabienie, omdlenia;
- zwiększone napięcie mięśni;
- zaburzenia żołądkowo-jelitowe;
- zwiększona potliwość;
- drżenie kończyn;
- uczucie zimna lub gorąca.
Czynniki sprzyjające występowaniu zaburzeń lękowych oraz ataków lęku
Występowanie objawów oraz poszczególnych zaburzeń może, aczkolwiek nie musi być bezpośrednio powiązane z konkretnymi przyczynami. U niektórych pacjentów choroba rozpoczyna się dopiero w związku z określonymi wydarzeniami i faktorami, u innych są one „wrodzone”. Niektóre sprawy zwiększają podatność na zaburzenia lękowe. Prawdopodobieństwo wystąpienia fobii, nerwicy i innego rodzaju problemów zwiększają także:
- zmiany i zaburzenia hormonalne;
- brak wsparcia ze strony rodziny czy społeczeństwa;
- negatywny wpływ otoczenia w okresie dorastania, kształtowania osobowości;
- sięganie po używki, by poradzić sobie ze stresem czy lękiem.
Agorafobia, klaustrofobia, natrętne myśli, czy nieradzenie sobie w sytuacjach społecznych i inne schorzenia to poważne utrudnienie w codziennym życiu. Nie zawsze można uniknąć przyczyn zaburzeń oraz czynników, które sprzyjają ich powstawaniu – nie należy zbytnio zwlekać ze zwróceniem się o pomoc. Postawa „jakoś to będzie, dam sobie radę, samo w końcu przejdzie” najczęściej prowadzi do pogłębienia problemu. Czasami warto w pełni skoncentrować się na sobie i zadbać o swoje zdrowie, psychiczne oraz fizyczne. Czujesz, że potrzebujesz dłuższego L4 online i odpoczynku? Zgłoś to lekarzowi, który oceni twój stan! Możesz to zrobić również drogą internetową.
Podejrzenia zaburzenia nerwicowego należy skonsultować ze specjalistą
Jeśli ktoś stwierdzi u siebie wymienione wcześniej objawy, nie można przesądzać, że cierpi na określone zaburzenia lękowe, Pacjenci, którzy odczuwają silne lęki i mają w związku z nimi coraz większe problemy, powinni jak najszybciej skonsultować się ze specjalistą. Odpowiednią diagnozę oraz indywidualny plan leczenia może ustalić wyłącznie wykwalifikowany lekarz-psychiatra, psycholog lub psychoterapeuta – zwykle zaleca się, aby w pierwszej kolejności odwiedzić lekarza rodzinnego. Wizytę u specjalisty od zdrowia psychicznego mogą poprzedzić badania pod kątem schorzeń układowych. Mogą, ale nie muszą być pierwotną przyczyną problemów.
W przypadkach chorób narządów i układów organizmu często trzeba prowadzić działania dwutorowo. Należy nie tylko złagodzić dolegliwości związane z zburzeniami lękowymi, ale także wyleczyć ich przyczynę. W jaki sposób to zrobić? Wszystko zależy od stanu konkretnej osoby i diagnozy. Przy czym wstępne rozpoznanie nie zawsze jest prawidłowe. Często z winy pacjentów, którzy świadomie ukrywają pewne rzeczy. Tymczasem pełna współpraca z odpowiednimi specjalistami jest kluczowa dla właściwej diagnozy i dobrego wyniku leczenia.
Jak sobie radzić ze specyficznymi stanami lękowymi? Porady ogólne
Profilaktyka zdrowia psychicznego nie usunie przyczyn, ale pomoże w opanowaniu lęków i stopniowym powrocie do normalnego funkcjonowania. Specjaliści proponują między innymi:
- techniki relaksacyjne – głębokie oddychanie, medytacja czy progresywne rozluźnianie mięśni;
- ćwiczenia fizyczne – ruch na świeżym powietrzu, treningi aerobowe, regularna aktywność;
- zdrowe, zrównoważone odżywianie i zbilansowaną dietę;
- wyrażanie swoich emocji w otwarty sposób;
- powstrzymanie się od podejmowania decyzji w chwilach, gdy dominuje lęk;
- unikanie substancji psychoaktywnych;
- dbanie o balans między pracą i życiem osobistym.
Nie wszystkie metody zadziałają u każdej osoby – pacjent musi samodzielnie sprawdzić, które sposoby przynoszą odczuwalną poprawę. Czasami wdrożenie pewnych zmian bywa trudne, ale warto je wprowadzić. W przeciwnym wypadku jakość życia nie polepszy się ani trochę. Są też przypadki, które wymagają dodatkowego wsparcia.
Sposoby leczenia zaburzeń lękowych. Psycho- i farmakoterapia
W przypadku leczenia zaburzeń lękowych często stosuje się różne metody psychoterapii. Najbardziej powszechnie stosowaną metodą jest terapia poznawczo-behawioralna (CBT), która pomaga pacjentom zidentyfikować i zmienić negatywne schematy myślowe oraz zachowania związane z lękiem. Inne formy psychoterapii, które mogą być użyteczne:
- terapia skoncentrowana na rozwiązaniach;
- terapia psychodynamiczna;
- terapia dialektyczno-behawioralna (DBT);
- terapia grupowa.
Psychoterapię często łączy się z podawaniem leków. Leczenie farmakologiczne ma złagodzić objawy zanirzeń lękowych. Wybór leków – dostępnych na receptę (e-recepta) – zależy od indywidualnych potrzeb pacjenta. Wśród najczęściej stosowanych środków są:
- substancje zmniejszające napięcie i niepokój (ansiolytyki) – np. benzodiazepiny;
- leki przeciwdepresyjne – w szczególności inhibitory selektywne wychwytu zwrotnego serotoniny (SSRI) oraz inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny i noradrenaliny (SNRI);
- farmaceutyki przeciwpsychotyczne w małych dawkach, takie jak kwetiapinal
- beta-blokery, takie jak propranolol – do kontroli objawów somatycznych.
Leczenie farmakologiczne i psychoterapeutyczne zaburzenia lękowego powinno być przeprowadzane pod ścisłym nadzorem lekarzy. Specjaliści musi monitorować postępy pacjenta, dostosowywać dawkowanie leków i organizować sesje w zależności od indywidualnych potrzeb i reakcji na leczenie.