Biegunka to wieloznaczna dolegliwość. Do rozwolnienia dochodzi w różnorodnych sytuacjach, objaw może przybierać rozmaite formy. Czasami powoduje lekką niedyspozycję, w niektórych przypadkach stanowi realne zagrożenie dla zdrowia i życia. Zobacz, co mówią o niej lekarze!
Utrata wody i minerałów przez częste wypróżnianie wymaga dbania o odpowiednie nawodnienie i poziom elektrolitów. Z definicji medycznej biegunka to zwiększona częstotliwość oddawania stolca o luźnej konsystencji. Przy czym normy dobowej ilości wypróżnień są dość szerokie. Kał może być półpłynny, płynny oraz wodnisty. Trzeba też zwrócić uwagę na kolor, ewentualną obecność krwi, śluzu, resztek pokarmu oraz pozostałe symptomy dolegliwości zdrowotnych. Leczenie zależy od ustalenia przyczyny. Przewlekła choroba układowa wymaga innego postępowania niż zatrucie pokarmowe czy obecność pasożytów.
Biegunka – charakterystyka rozwolnienia. Medyczne kryteria rozpoznania
Pojedyncze przypadki wydalania inaczej uformowanego stolca nie są klasyfikowane jako rozwolnienie. To samo dotyczy ponadnormatywnej częstotliwości wypróżnień. Aby lekarz „potwierdził” biegunkę, pacjent musi oddawać luźniejszy albo płynny stolec 3 lub więcej razy w ciągu dnia – przy czym nie są to sztywne czynniki oceny objawu. Niektóre osoby normalnie wypróżniają się raz na dobę i u nich już dwukrotne wydalenie wodnistego kału z rzędu powoduje istotne zaburzenie funkcjonowanie organizmu. Łączna masa biegunkowego stolca to średnio powyżej 200 g na dobę.
Kolejna kwestia to zwiększona objętość z uwagi na rzadką konsystencję – tutaj trzeba wziąć pod uwagę spożywane pokarmy, tempo metabolizmu. Duże znaczenie ma także wiek. Rozwodniona, płynna kupka u niemowlaka karmionego niekoniecznie jest biegunką. Na pewnym etapie rozwoju przewodu pokarmowego i układu trawienia oraz wchłaniania fizjologiczną normą są wypróżnienia nawet po kilkanaście razy na dobę i luźniejsza postać stolca. Rodzice powinni zwracać uwagę na:
- zmiany konsystencji kału dziecka;
- nagłe zwiększenie częstotliwości wypróżnień.
Najczęstsze przyczyny biegunki
Pełna lista schorzeń i stanów, które objawiają się rozwolnieniem, byłaby niezwykle długa. Obfite i wodniste wypróżnienia mogą mieć zarówno podłoże organiczne, jak i psychosomatyczne. Przyczyną biegunki mogą być między innymi:
- infekcje wirusowe, zwł. rotawirusami (grypa żołądkowa);
- zakażenie przewodu pokarmowego bakteriami (np. salmonellą, E.Colą);
- lamblioza (choroba pasożytnicza);
- zatrucie substancjami chemicznymi (endotoksynami, alkoholem, lekami, rtęcią);
- celiakia i inne nietolerancje pokarmowe;
- alergie pokarmowe;
- mukowiscydoza;
- mastocytoza;
- zespół jelita drażliwego (IBS);
- wirusowe zapalenie wątroby (wirus HCV);
- zapalenie trzustki;
- zespół rozrostu bakteryjnego jelita cienkiego (SIBO);
- nieswoiste choroby zapalne jelit – wrzodziejące zapalenie jelita grubego i choroba Leśniowskiego-Crohna;
- nowotwory, np. rak jelita grubego;
- powikłania po radio- i chemioterapii;
- niedobory odporności (np. wirus HIV i AIDS);
- stres i inne czynniki psychoemocjonalne, które wpływają na perystaltykę jelit.
Mechanizmy powstawania rozwolnienia. Podstawowa klasyfikacja biegunek
Każda powyższa przypadłość to więcej niż dobry powód, by wziąć zwolnienie lekarskie online i mocniej zatroszczyć się o swoje zdrowie – zrobić badania, odpocząć. Niektórzy lekarze i naukowcy wyróżniają 2, a inni 3 podstawowe mechanizmy biegunki. Bardziej szczegółowy podział dzieli rozwolnienia na:
- osmotyczne – związane z zaburzeniami wchłaniania określonych substancji, które zatrzymują wodę;
- zapalne – spowodowane uszkodzeniem lub dysfunkcją nabłonka jelitowego w przebiegu choroby;
- wydzielnicze (sekrecyjne) – bezpośrednią przyczyną dolegliwości jest zwiększone stężenie soli, wody lub innych związków w jelitach. Taki stan wywołują m.in. zakażenia bakteryjne i wirusowe oraz toksyny wydzielane przez drobnoustroje (rzadziej grzyby i pasożyty).
Biegunka osmotyczna, po antybiotyku, bakteryjna – rodzaje, warianty
Rozwolnienie spowodowane zaburzeniami wchłaniania w jelitach jest typowe np. dla nietolerancji laktozy (braku lub niedoboru laktazy, enzymu trawiennego niezbędnego do rozłożenia podstawowego związku w mleku). Podobnie mogą działać m.in. zamienniki cukru, niektóre słodycze, gumy do żucia czy owoce, fasola – przyczyną problemów z wchłanianiem są np. heksitole, sorbitol i mannitol. Przebieg w przypadku biegunki poantybiotykowej porównuje się do rozwolnienia osmotycznego z powodu zaburzenia równowagi flory jelitowej. Działania niepożądane leków są zbliżone do efektów wywoływanych przez substancje osmotyczne.
Kolejne rodzaje biegunek to m.in. rozwolnienia zakaźne i infekcyjne, które wskazują już na konkretną przyczynę. Można je podzielić na bakteryjne, wirusowe, grzybicze oraz pasożytnicze. Kolejna odmiana to biegunka podróżnych – rozwolnienie pojawia się na skutek odmiennej flory bakteryjnej w wodzie i żywności, a także reakcji organizmu na zmianę warunków klimatyczno-pogodowych. Następne kryterium podziału to zawartość i kolor biegunki. Tłuszcz w kale wskazuje na biegunkę tłuszczową (błyszczące, trudne do spłukania w toalecie stolce o gnilnej woni), krew oznacza biegunkę krwawą itd.
Czas trwania biegunki – ostre i przewlekłe rozwolnienie
Ważnym kryterium stosowanym przez lekarzy do rozpoznania i zaklasyfikowania dolegliwości jest to, jak długo się utrzymują. Niektórzy stosują podział na 2 warianty – biegunkę ostrą i przewlekłą – aczkolwiek wiele publikacji z branży medycznej wyróżnia jeszcze rozwolnienie przetrwałe. W pierwszym przypadku granicę pomiędzy dwoma rodzajami rozwolnienia stanowią 2 tygodnie. Poniżej tego progu lekarze stwierdzają ostrą postać objawy, powyżej już biegunkę przewlekłą.
Czas rozwolnienia ma istotny wpływ na postawienie diagnozy i zalecane postępowanie. W niektórych przypadkach dolegliwości przechodzą samoistnie, czasami może zwiększać się nasilenie oraz liczba niepokojących symptomów. Czujesz się coraz gorzej, nie ma żadnej poprawy? Przedłuż L4 online i dokładnie przedstaw lekarzowi wszystkie oznaki choroby!
Ostra biegunka zazwyczaj trwa maksymalnie 14 dni
Tego rodzaju rozwolnienia najczęściej mają zakaźny charakter. Czasami są spowodowane przez przyjmowanie antybiotyków, leków przeczyszczających albo spożywanie niektórych artykułów żywnościowych i zaburzenia wchłaniania. Biegunki ostre leczy się głównie objawowo, zazwyczaj nie powodują poważnych powikłań. Lekarze często określają je mianem samoograniczających.
Jeżeli objawy mają podłoże osmotyczne, zazwyczaj wystarczy odstawić substancję, która zaburza wchłanianie w jelitach, by wszystko wróciło do normy. Biegunki wydzielnicze leczy się stosunkowo łatwo, niekoniecznie szybko. Nasilenie i czas trwania objawów tego rodzaju rozwolnienia zależy od tego, ile substancji osmotycznej dostało się do organizmu.
Biegunka przetrwała utrzymuje się 14–29 dni, przewlekła ponad 30 dni
Dodatkowy podział dolegliwości, które trwają 2 tygodnie i dłużej, ma znaczenie głównie dla kwestii administracyjnych i dokumentacji medycznej. Przyczyny przetrwałej bądź przewlekłej biegunki najczęściej są takie same. Przedłużające się problemy z rozwodnionym wypróżnianiem i częstymi wizytami w toalecie najczęściej wskazują na poważne schorzenia układu pokarmowego. W takich przypadkach często zleca się dodatkowe badania diagnostyczne, w tym:
- kolonoskopię lub gastroskopię;
- badania obrazowe (najczęściej USG jamy brzusznej, a także MRI, RTG lub TK);
- morfologię krwi;
- posiew i analizę mikroskopową kału;
- badania histopatologiczne wycinków pobranych podczas badań endoskopowych.
Objawy towarzyszące biegunce. Odwodnienie, gorączka, bóle brzucha
Podstawowym symptomem rozwolnienia to luźny, wodnisty stolec i wypróżnianie ponad indywidualną normę. Pozostałe oznaki dolegliwości zależą od jej przyczyny i rodzaju. Dla biegunek wywołanych przez infekcje w przewodzie pokarmowym typowe są objawy ogólne – podwyższona temperatura ciała (stan podgorączkowy lub gorączkowy), nudności i wymioty. Przy łagodnym przebiegu mogą występować również:
- wzdęcia;
- skurcze brzucha;
- lekkie bolesności z jamy brzusznej;
- silne parcie na stolec
Cięższe przypadki częściej wywołują gorączkę, silne torsje i ból brzucha. Świeża krew w stolcu wskazuje na krwawienie z dolnego fragmentu układu pokarmowego, czarne skrzepy oznaczają rany w jego górnych odcinkach, a krwotok z odbytu wymaga natychmiastowej interwencji lekarskiej. W każdym przypadku organizm traci wodę oraz istotne elektrolity – m.in. magnez, potas, sód. Niedobór potrzebnych elektrolitów może prowadzić do poważnych komplikacji zdrowotnych. Nawet łagodnej i krótkiej biegunki lepiej nie lekceważyć.
Jak leczyć biegunkę? Porady lekarskie, domowe sposoby na rozwolnienie
Biegunka jest często leczona objawowo – najważniejsze jest picie odpowiedniej ilości płynów, które nawadniają organizm i dostarczają mu potrzebnych elektrolitów. Najczęściej zaleca się wodę i roztwory zawierające chlorki sodu (solą) i potasu, glukozę oraz dwuwodny cytrynian sodu. Jeśli u pacjenta dojdzie do ciężkiego odwodnienia, wstrząsu, zaburzeń świadomości albo współwystępują częste wymioty, lekarze zalecają nawadnianie dożylne. Czasami przepisują również środki farmaceutyczne.
Leki na biegunkę – rodzaje, działanie
Preparat na rozwolnienie dobiera się do rodzaju biegunki, stanu pacjenta i wielu innych czynników. Na przykład współwystępujących schorzeń i innych przyjmowanych leków. Dolegliwości spowodowane przez bakterie mogą wymagać podania antybiotyku i osłonowego probiotyku. Leki na ostrą i przewlekłą biegunkę najczęściej zawierają:
- difenoksylat;
- diosmektyt;
- loperamid;
- nifuroksazyd.
Na część farmaceutyków potrzebna jest e-recepta od lekarza. Popularny i ogólnodostępny węgiel leczniczy wiąże i uniemożliwia wchłanianie endotoksyn, drobnoustrojów, produktów gnilnych, gazów jelitowych czy składników innych leków. Dlatego zawsze warto skonsultować sposób leczenia biegunki ze specjalistą. Wśród domowych sposobów na rozwolnienie są m.in. gorzka czekolada, kisiel z siemienia lnianego oraz ziołowe napary (np. z rumianku). Warto pamiętać również o profilaktyce. Aby zmniejszyć ryzyko biegunki, należy dbać o higienę osobistą, w domu/mieszkaniu oraz mycie spożywanych produktów spożywczych.