Zwolnienie lekarskie stanowi zaświadczenie urzędowe, usprawiedliwiające tymczasową nieobecność w pracy spowodowaną niedyspozycyjnością z przyczyn zdrowotnych. Dokument potocznie nazywa się L4, choć nazwa pochodzi od dawnej nazwy tego formularza. Obecnie zwolnienia lekarskie występują w formie elektronicznej, gdzie noszą nazwę e-ZLA. Stanowi to wygodę dla pracownika, który w większości przypadków nie musi już donosić druku dokumentu do miejsca pracy.

Zaświadczenie to wydaje upoważniony lekarz bądź asystent medyczny na prośbę pracownika. Wygodną opcją jest możliwość wystawienia e-ZLA nie tylko podczas wizyty stacjonarnej, ale i poprzez zdalny kontakt z pacjentem. Na czas przysługiwania zwolnienia lekarskiego pacjentowi przysługują świadczenia pieniężne. Kwestia ta objęta jest też ograniczeniami (np. związanymi z długością okresu pobierania zasiłku chorobowego), których należy przestrzegać.

Zwolnienie lekarskie nie przysługuje tylko w ramach niedyspozycyjności do pracy wywołanej własnym stanem zdrowia. Możliwe jest również uzyskanie takiego zaświadczenia w ramach opieki nad chorym członkiem rodziny, np. dzieckiem czy starszym rodzicem. Na zwolnienie takie przypada jednak mniej dni w ciągu roku, bo w większości przypadków wynosi ono 2 tygodnie, a nie 182 dni jak dla zwolnienia wydanego z powodu stanu zdrowia pracownika.

Zwolnienie lekarskie może zostać oznaczone kodem literowym od A do E, który informować będzie pobieżnie o powodzie wydania zaświadczenia. Na przykład kod B oznacza niezdolność do pracy w trakcie ciąży. Kody są istotne m.in. dla wypłacania odpowiedniej wysokości świadczeń.

Można także wyróżnić zwolnienia lekarskie „leżące” i „chodzące”, które oznaczone są odpowiednio kodami cyfrowymi „1” i „2”. Informują o zaleceniach względem pacjenta oraz przyzwoleniu na opuszczanie domu w sytuacjach innych niż niezbędne.

Do wystawienia zwolnienia lekarskiego niezbędne jest przeprowadzenie wyczerpującego, rzetelnego wywiadu medycznego, a w niektórych przypadkach konieczne będzie także bezpośrednie badanie fizyczne. Podczas wizyty lekarz może także przepisać pacjentowi właściwe leczenie i środki medyczne, jeżeli tego wymaga stan jego zdrowia. O konieczności wystawienia lekarskiego decyduje tylko lekarz, który ocenę wydaje właśnie na podstawie zebranych informacji.

Może być także wymagane udzielenie wywiadu na temat historii choroby przewlekłej czy leków przyjmowanych na stałe. Do wystawienia e-ZLA wymagany jest numer PESEL pacjenta. Umożliwi on dostęp do pozostałych danych potrzebnych lekarzowi. Dzięki formie elektronicznej zwolnienia lekarskiego pracownik nie musi donosić wydruku dokumentu do miejsca pracy, chyba że jego pracodawca na ma dostępu do Platformy Usług Elektronicznych, o czym powinien uprzednio poinformować.

Zwolnienie lekarskie należy do praw pracownika płacącego składki na ubezpieczenie chorobowe – obowiązkowe czy dobrowolne. Przysługuje ono w przypadku niezdolności do pracy wywołanej pogorszeniem stanu zdrowia jego bądź członka jego rodziny.

Koniecznym warunkiem, który pracownik musi spełnić, by otrzymać zwolnienie lekarskie, jest dostępna liczba dni, jakie można przeznaczyć na zwolnienie w danym roku kalendarzowym. Limit roczny wynosy 182 dni w zdecydowanej większości przypadków. Wyjątki w postaci ciąży czy zachorowania na gruźlicę wydłużają ten okres do 270 dni w ciągu roku. Pracownik, aby otrzymać zwolnienie lekarskie, nie może mieć zatem wykorzystanego już przysługującego limitu.

W przypadku zwolnienia wystawionego na opiekę nad członkiem rodziny roczny limit wynosi 60 dni na dziecko do lat 14 albo 2 tygodnie na osobę powyżej 14 roku życia.

Zwolnienie lekarskie może zostać wystawione na zdrowe dziecko do lat 8 w sytuacji np. gdy nie można zapewnić mu innej opieki w przypadku zamknięcia przedszkola czy szkoły.

Przerwę od pracy z tego tytułu otrzyma się także w ramach opieki nad chorym dzieckiem do 14 roku życia. W obu przypadkach limit dni, jakie można przeznaczyć na zwolnienie lekarskie w ciągu roku, wynosi 60.

Na opiekę nad dzieckiem powyżej 14 roku życia tudzież innego dorosłego członka rodziny przypadają łącznie 2 tygodnie zwolnienia lekarskiego w roku kalendarzowym. Natomiast na chore dziecko do lat 18 przysługuje do 30 dni tego limitu.

Podczas tego okresu przyznawany będzie zasiłek opiekuńczy. Warunkiem do skorzystania ze zwolnienia lekarskiego w takiej sytuacji jest 1) mieszkanie z chorą osobą pod jednym dachem oraz 2) brak jakiejkolwiek innej osoby, która mogłaby zająć się chorym (np. niepracującej babci mieszkającej w tym samym domu).

Zwolnienie lekarskie można również otrzymać na czas ciąży. W takiej sytuacji przysługuje dłuższy limit przysługujących niedyspozycyjności do pracy oraz wyższa kwota wypłacanych świadczeń pieniężnych. Co ciekawe, kobieta ciężarna ma prawo do tych przywilejów, nawet jeśli dolegliwość, z powodu której chce przejść na zwolnienie lekarskie, nie dotyczy bezpośrednio ciąży.

Lekarz zaleca, kiedy kobieta powinna udać się na przerwę od pracy. Na zwolnienie lekarskie można jednak pójść w każdym momencie trwania ciąży, zarówno w samym dniu dowiedzenia się o niej, jak i dopiero na miesiąc przed porodem. Stan ciężarnej nie jest bowiem odgórnie ustalony – każda kobieta może inaczej przechodzić ten okres. Oznacza to, że niektóre pracownice będą kontynuować wykonywanie obowiązków zawodowych, aż ciąża stanie się zaawansowana, o ile tylko będą czuć się na siłach.

Rodzaj umowy o zatrudnienie pracownika ma znaczenie dla prawa do zwolnienia lekarskiego. Jeżeli pracownik przyjęty został na podstawie umowy o pracę, przysługuje mu obowiązkowe ubezpieczenie chorobowe. Płaci zatem składki na ubezpieczenie chorobowe, których wysokość zależy od podstawy wymiaru i wynosi 2,45% tej kwoty. Nadaje mu to prawo do korzystania ze zwolnienia lekarskiego, rozpoczynające się po 30 dniach od rozpoczęcia płacenia składek.

Do tego zaświadczenia mają prawo także pracownicy zatrudnieni na umowę zlecenie, ale tylko jeśli posiadają ubezpieczenie chorobowe, które w tym przypadku jest dobrowolne. W tym przypadku na zwolnienie lekarskie można pójść po minięciu 90 dni – nie 30 jak przy umowie o pracę – okresu wyczekiwania. Taka sama zasada dotyczy osób samozatrudnionych prowadzących jednoosobową działalność gospodarczą.

Długość pojedynczego zwolnienia lekarskiego zależy od decyzji lekarza, który podejmuje ją na podstawie wielu czynników indywidualnych dotyczących każdego pacjenta. Znaczenie ma rodzaj dolegliwości, samopoczucie chorego, intensywność odczuwanych objawów, a także charakter wykonywanej pracy. Na przykład, pracownik fizyczny ze skręconą kostką będzie potrzebował dłuższej przerwy od wykonywania obowiązków zawodowych niż pracownik biurowy, który nie musi poruszać się tak często.

Zatem nie ma jednoznacznej odpowiedzi na pytanie o to, ile dni trwa pojedyncze zwolnienie lekarskie. Należy natomiast trzymać się ogólnie wyznaczonych limitów rocznych. W roku kalendarzowym w większości sytuacji można skorzystać maksymalnie ze 182 dni zwolnienia lekarskiego. Limit wygląda inaczej w przypadku opieki nad chorym członkiem rodziny.

Zwolnienie lekarskie zdecydowanie najczęściej wypisuje się z datą aktualną, czyli datą przeprowadzenia wywiadu medycznego bądź badania. Równie często lekarze wystawiają je na dzień następny, jeśli pacjent przyszedł na wizytę już po przepracowanym dniu roboczym. Istnieje jednak możliwość wystawienia zwolnienia lekarskiego z datą wcześniejszą lub późniejszą.

Zaświadczenie o tymczasowej niedyspozycyjności do wykonywania obowiązków zawodowych może zostać wypisane do 3 dni wstecz, czyli poprzedzających dzień konsultacji z lekarzem. Powodem takiego postępowania jest np. sytuacja, w której pacjent nie był zdolny do pracy przez ostatnie kilka dni, ale nie mógł wcześniej skontaktować się z lekarzem. Zwolnienie z datą wstecz dłuższą niż 3 dni może wystawić tylko psychiatra.

Zwolnienie lekarskie można również wystawić z datą późniejszą – do 4 dni wprzód. Zdarza się tak, gdy dzień wizyty poprzedza dni ustawowo wolne od pracy, np. niedzielę lub święta.

Z początku pracownikowi na zwolnieniu lekarskim pracodawca wypłaca wynagrodzenie chorobowe. Po tym czasie rozpoczyna się okres zasiłkowy – wynoszący maksymalnie 182 lub 270 dni w ciągu roku – w którym przysługuje zasiłek chorobowy. Zarówno wynagrodzenie chorobowe, jak i zasiłek chorobowy wynoszą 80% podstawy wymiaru, którą oblicza się na podstawie średniego miesięcznego wynagrodzenia pracownika.

Również za pobyt w szpitalu przysługuje zasiłek w wysokości 80%, co nastąpiło po zmianie w 2022 roku. Wcześniej świadczenie przyznawane w takiej sytuacji wynosiło tylko 70% podstawy wymiaru.

Niektórzy pracownicy mogą także liczyć na świadczenie rehabilitacyjne, którego wysokość zmienia się wraz z upływem czasu. Prze pierwsze 3 miesiące wynosić będzie 90%, zaś od 4 miesiąca 75% podstawy wymiaru.

Istnieją wyjątki, w których pracownik na zwolnieniu lekarskim otrzyma zasiłek w postaci 100% pensji. Do grupy tej należą m.in. pracownicy, którzy ulegli wypadkowi w drodze do pracy lub wracając z niej.

W niektórych sytuacjach w celu uzyskania zwolnienia lekarskiego nie jest konieczna stacjonarna wizyta u lekarza. Ku zdobyciu zaświadczenia bez wychodzenia z domu służy możliwość e-konsultacji i teleporad, za pomocą których pacjent może skontaktować się z wybranym specjalistą i otrzymać zarówno zwolnienie lekarskie, jak i receptę na środki medyczne.

Podczas wizyty online lekarz przeprowadza z pacjentem rzetelny wywiad medyczny w celu jak najdokładniejszej diagnozy jego stanu zdrowia. Jeżeli wymaga tego sytuacja, może też zbadać historię choroby przewlekłej. Na podstawie zebranych informacji ocenia stan pacjenta oraz decyduje, czy należy wystawić zwolnienie lekarskie oraz ile dni powinno ono trwać.

E-konsultacje oraz teleporady umożliwiają kontakt z lekarzem pacjentom, którzy nie mają czasu na wizyty stacjonarne bądź ze względu na stan zdrowia wręcz nie mogą ruszyć się z łóżka. Jest to też rozwiązanie oszczędzające czas, ponieważ terminy wizyt online zwykle nie są odległe.

Elektroniczna forma zwolnienia lekarskiego, którą wprowadzono w 2018 roku, umożliwia dostęp do e-ZLA przez internet. Służy to głównie wygodzie pracownika, który z założenia nie będzie musiał dostarczać druku zwolnienia lekarskiego do miejsca zatrudnienia. Korzyści otrzymują także pracodawca i Zakład Ubezpieczeń Społecznych, którym takie rozwiązanie zwiększa możliwość kontroli zwolnień oraz monitorowania ich ewentualnych nadużyć.

Sprawdzenie własnego elektronicznego zwolnienia lekarskiego jest możliwe. W tym celu wystarczy zalogować się na osobiste konto pacjenta na Platformie Usług Elektronicznych. Trafiają tam wszystkie niezbędne informacje dotyczące e-ZLA. Można także skorzystać z Internetowego Konta Pacjenta. Zarówno przy logowaniu na PUE, jak i na IKP wymagane jest posiadanie przez pracownika profilu zaufanego. Dzięki temu na konto można się zalogować za pomocą konta bankowego.

W teorii zwolnienie wystawione stacjonarnie oraz za pomocą e-wizyty nie różnią się niczym – oba upoważniają do odpowiednio długiej przerwy od wykonywania obowiązków zawodowych. W praktyce jednak te drugie obarczone są pewnymi kontrowersjami. Niektórzy mogą być bowiem zdania, że brak bezpośredniego zbadania pacjenta powinien oznaczać brak podstaw do wystawienia zwolnienia lekarskiego. W rzeczywistości należy zwyczajnie zadbać o to, by przeprowadzony zdalnie wywiad medyczny był rzetelny i wyczerpujący, aby lekarz jak najdokładniej zbadał stan pacjenta, a wystawienie e-ZLA było uzasadnione.

Po wystawieniu zwolnienia lekarskiego nawet w formie elektronicznej należy poinformować pracodawcę o przerwie od pracy spowodowanej niedyspozycyjnością oraz o przewidywanym czasie jej trwania. E-ZLA nie wymaga jednak dostarczania druku do miejsca zatrudnienia, przynajmniej w sytuacji, w której pracodawca ma dostęp do PUE i zwolnienia lekarskiego pracownika.